Portret Jan van Hooff: gebiologeerd door apen

Primatoloog Jan van Hooff kijkt al z’n leven lang naar het gedrag van apen. Niet zo gek als je, zoals hij, bent opgegroeid in een dierenpark. Als kind kwam Van Hooff dagelijks in z’n achtertuin: Burgers’ Zoo in Arnhem, het dierenpark dat zijn grootvader Johan Burgers ruim een eeuw geleden begon, toen nog in ’s-Heerenberg. De 83-jarige gedragsbioloog zit dus vol met verhalen, reden voor hem om die allemaal eens op te schrijven in dit jaar verschenen boek ‘Gebiologeerd’, met als ondertitel ‘Wat een leven lang apen kijken mij leerde over de mensheid - en mezelf’. En reden voor Vroege Vogels om een radioportret van Van Hooff te maken, in zijn geliefde Burgers’ Zoo.

Zijn kijken naar apen veranderde ook zijn blik op het houden van primaten, zoals dat vroeger ook in Burgers’ gebeurde: in een kooi met tralies. Begin jaren 70 werd op initiatief van Jan, die toen beginnend primatenonderzoeker was, besloten om het over een andere boeg te gooien. Jan en zijn broer Antoon van Hooff, toen de directeur van het park, wilden een complete chimpanseekolonie vestigen in Arnhem, niet meer in kooien maar in een groot buitenverblijf, in een voor de chimps natuurlijke omgeving. “Als ik er aan denk hoe we vóór die tijd onze chimpansee Julie hielden, in zo’n getraliede kooi, dan schaam ik me dood”, zegt Jan nu daarover. 

De chimpanseekolonie, in 1971 gesticht, werd wereldberoemd. Niet alleen door het onderzoek dat Jan van Hooff er deed, maar ook o.a. een van zijn studenten, Frans de Waal. De Waal zou later internationaal beroemd worden als primatoloog en etholoog. De Waal ontdekte dat chimpansees eigenschappen kennen als ‘verzoening’, dat ruzies uiteindelijk worden bijgelegd. Een revolutionaire ontdekking. Maar Van Hooff en De Waal werden destijds door veel wetenschappers weggehoond, omdat die het een vermenselijking van dierlijk gedrag vonden. Gelukkig denken we daar nu heel anders over.

Met de chimpansees in Burgers’ Zoo heeft Van Hooff een bijzondere band. En die band is wederzijds. Dat bleek een paar jaar geleden, toen een van de oudste apen van het park op haar sterfbed lag: de chimp Mama. Van Hooff kroop bij haar in het verblijf en probeerde haar aandacht te trekken. De vermoeide aap wilde daar aanvankelijk niks van weten, maar toen ze eenmaal doorhad dat het Jan van Hooff was die haar riep, ontaardde dat in een emotionele begroeting. Kijk zelf maar het filmpje dat daarvan gemaakt werd en dat destijds viral ging.