Op zoek naar de bretelzakpijp

In Nederland vormt de bretelzakpijp, ook wel bretelletje genoemd, een opvallende verschijning. De zakpijpsoort met de witte 'bretels' komt van oudsher in de Noordzee voor, maar lijkt gelimiteerd tot een paar locaties in de Nederlandse Noordzee. Dit is apart aangezien de leefomstandigheden zich ook voor doen op andere plekken in de Noordzee.

Een zakpijp is een redelijk apart en vooral onbekend wezen. Vanwege hun vorm zijn ze genoemd naar een oude naam voor de doedelzak. Het zijn zakvormige manteldieren die bestaan uit een bol- of cilindervormige, taaie huls, die bestaat uit een soort cellulose en één in- en één uitstroomopening heeft. Ze leven van plankton, dat ze uit het zeewater filteren met een zogenaamde kieuwkorf.

In Nederland leven meerdere soorten zakpijpen. De maximumgrootte van deze soorten varieert van 1 tot circa 13 centimeter. Sommige soorten leven als vrijstaande individuen. Andere soorten leven juist in kolonies, waarbij de met elkaar vergroeide exemplaren soms maar enkele milimeters groot zijn en hele plakkaten vormen. Doorgaans leven zakpijpen op harde substraten, zoals stenen of scheepswanden, maar ook op wieren en andere organismen kunnen ze zich vestigen.

Bretelletjes ( Clavelina lepadiformis ) leven in kolonies, maar hebben daarbinnen toch vrijstaande lichamen. Het lichaam van een afzonderlijk individu kan tot circa 20 millimeter hoog worden. De doorsnede is dan 5 millimeter. Aan de bovenkant van het lichaam, rond de instroomopening, bevinden zich twee ringen onder elkaar. Bovendien is er één ring rond de uitstroomopening. Vanaf de onderste ring op de instroomopening loopt een dikke lijn naar de basis van het lichaam. Vaak is er ook nog een tweede dunnere lijn te zien, die van boven naar beneden loopt. De lijnen doen, zoals de naam aangeeft, denken aan bretels die een broek ophouden.

De Bretelzakpijp komt voor in zeegebieden van Trondheim in Noorwegen tot de Azoren en de Adriatische zee. Binnen het Nederlandse deel van de Noordzee is deze zakpijp bekend van circa zes wrakken ver uit de kust. Sinds 2006 leeft er één populatie aan de noordkant van het meest westelijke deel van de Oosterschelde, in het jachthaventje bij Burghsluis. Van buiten het haventje (op de strekdammen) zijn ook nog enkele waarnemingen bekend, maar verdere meldingen binnen de Zeeuwse Delta en het Noordzeekustgebied zijn tot op heden niet gedaan. Dat is opvallend, want waarom zou de soort het ook niet goed kunnen doen op andere beschutte plaatsen in de Oosterscheldemonding? Er zijn genoeg haventjes waar pontons liggen en waar de omstandigheden, zoals temperatuur, zoutgehalte en variaties daarin, overeenkomen met die van het haventje in Burghsluis.

Vanwege het zeer beperkte gebied waarbinnen de Bretelzakpijp 'ingesloten' lijkt te zitten, is Stichting ANEMOON een zoekactie begonnen. Waarbij ze iedereen oproepen uit te kijken naar deze opvallende soort.

Gezien de huidige vindplaats, zijn Bretelletjes waarschijnlijk het gemakkelijkst waar te nemen aan de zijkanten van drijvende pontons in jachthavens die met het getij meebewegen. Vanaf het ponton zijn ze gemakkelijk onder de waterspiegel te herkennen en dus ook als niet-duiker kun je gemakkelijk helpen zoeken.

Waarnemingen kunnen worden doorgegeven via anemoon@cistron.nl of via Waarneming.nl of Telmee.nl.

Bron: Nature Today , Stichting Anemoon , de Strandwerkgemeenschap & Frank Perk.