Onno Blom: Rembrants Wanderlust

Lopen is denken. Ik zit vaak te schrijven, maar om te weten hoe het verder moet, ga ik wandelen. Op het ritme van mijn voetstappen bouw ik mijn zinnen. Het landschap om je heen wordt een droomwereld, waarop je alles kan projecteren. Wanderlust leidt tot wonderen.

De afgelopen twee jaar liep ik, voor een boek en een televisieserie, bijna dagelijks in de voetsporen van Rembrandt. Door mijn eigen stad, Leiden, om een beeld te krijgen van zijn jeugd. Door Friesland, waar Saskia van Uylenburgh, zijn eerste vrouw, vandaan kwam. Door Amsterdam waar hij rijk en beroemd werd, én buiten de stad in de decors van zijn tekeningen en etsen.

Als Rembrandt de deur uitstapte van zijn magnifieke huis en atelier aan de ‘Breestraat’ – het huidige museum het Rembrandthuis – en naar rechts sloeg, liep hij na honderd meter, door de nieuwe Anthonispoort, zo het uitgestrekte groen in.

Door het werk dat Rembrandt onderweg maakte, kan je hem in je verbeelding zo volgen door de ommelanden van de stad. Langs de Amstel, vanaf de Blauwbrug naar het zuiden, langs de Weesperzijde, molen de Fortuyn, de zeilboten die over het water gleden, langs vervallen boerderijen naar de geknotte wilgen bij De Omval.

Voor Het Raadsel Rembrandt gingen we afgelopen zomer met de cameraploeg op zoek naar een plek om Amsterdam die nog min of meer ongerept was. Dat viel nog niet mee. Het landschap van Rembrandt is grotendeels verloren.

Maar er werd iets gevonden: een stukje Diemerdijk. In zijn tijd een bekende route voor wandelaars: vanaf de niet meer bestaande Anthonispoort rechtdoor naar het Oosten de stad uit lopen.

Ik was er nog nooit geweest. Het is ook een haast onvindbaar stukje land. We reden erheen met de auto, vanaf Amsterdam over de A9, waar talloze asfaltbanen als slierten spaghetti over en door elkaar heen kronkelen. Na de afslag vonden we onszelf terug op een afschuwelijk bedrijventerrein.

Toch klopte het. Achter de felgekleurde bunkers van de Hamburgerkoning en de Goedkopeklerenkoningin kon je er komen. Daar begon een pad.

Mijn herinneringen aan die middag zinderen. Dat ligt wellicht aan mijn geheugen, maar vooral ook aan het feit dat het bijna veertig graden was. De warmste dag van het jaar. Op het heetste uur van de dag liep ik over de dijk, een verhaal over Rembrandt te vertellen, terwijl een drone met camera om me heen snorde. Het zweet gutste van mijn rug, mijn hoofd was zo rood als een tomaat, zweetdruppels hingen aan mijn wenkbrauwen, maar ik weerstond het. Ik voelde me even net zo stoer als Menno Bentveld.

Je zou zeggen: onder zulke omstandigheden krijg je het juiste ritme van je stappen, de historische sensatie niet te pakken. En toch gebeurde dat. Bovenop de Diemerdijk zag je in de verte het water glinsteren, het water dat we vroeger de Zuiderzee noemden. Een reiger stond als een grijze zeventiende-eeuwer op hoge poten aan de kant van een binnenmeertje. En langs de meanderende dijk stond een aantal bomen die zo van Rembrandts etsen leken te stammen.

Want eerlijk is eerlijk: de echte verloren wonderwereld ging pas open toen ik óp de Diemerdijk in de gloeiende zomerhitte het werk van Rembrandt erbij pakte. Wat kon die man fantastisch los tekenen en etsen. Elke lijn, kras, toets is raak.

Toch zou het ook in zijn eigen tijd zou het niet makkelijk zijn geweest om een exacte locatie te vinden om een van die tekeningen of etsen naast te houden. Rembrandt zette het landschap altijd naar zijn hand, maakte het ‘pittoresker’, ‘schilderachtiger’ dan het werkelijk was. Er komt geen rechte lijn op voor, alles beweegt en leeft.

Op verschillende plaatsen heeft hij zichzelf afgebeeld: een mannetje aan de kant van het pad, met een zonnehoed op zijn hoofd en een schetsboek op zijn knieën. Hij liet zijn zilverstift, penseel en etsnaald wandelen door het landschap van zijn dromen.

Ik wandel hem er graag achterna.