Ogen van vogels zien veel meer

Vogels zijn dieren die enorme afstanden kunnen vliegen. Ze weten vaak precies waar ze heen moeten vliegen, zonder enige twijfel. Ze kunnen tussen bomen vliegen zonder hun kop te stoten of ergens tegenaan te vliegen. Daarvoor hebben ze onder andere goede ogen nodig.

Voor vogels zijn de ogen enorm belangrijke zintuigen. Ze zijn vaak zijwaarts in de kop geplaatst. Omdat de ogen in verhouding tot het lichaam enorm groot zijn, kunnen ze de ogen lastig draaien. Dit is de reden dat vogels vaak hun hele kop draaien als ze om zich heen willen kijken. 

De ogen van veel vogels bestaan onder andere ook uit een knipvlies. Dit is een soort derde ooglid wat als doorzichtig laagje over het netvlies zit. Dit vlies beweegt horizontaal over de oogbol. Het vlies dient als bescherming van de ogen en om de ogen schoon en vochtig te houden.

De specht is een vogel met zo'n derde ooglid. De lid sluit enorm snel, in enkele milliseconden, nog voordat de snavel van de specht de boom raakt. Het is nog onbekend of de specht dit doet om zich te beschermen tegen de houtsnippers van het hout of tegen de klappen van het tikken tegen de boom. Misschien dat zonder knipvliezen de ogen uit de oogkassen zouden kunnen schieten. Dit is echter nog onduidelijk. Wat denken jullie? 

Het netvlies van vogels bestaat uit staafjes en kegeltjes, net zoals bij de mens. Staafjes dienen om licht en donker te onderscheiden terwijl kegeltjes juist ervoor zorgen dat de vogels kleur kunnen zien. Daarbij zorgen deze er ook voor dat ze een scherp beeld hebben. Er zijn dagactieve vogels, die hebben vaak meer kegeltjes. Nachtactieve vogels hebben juist meer staafjes, zij kunnen weinig tot geen kleur onderscheiden. Nachtvogels compenseren dit gebrek door een beter gehoor. 

Er komen bij vogels verschillende soorten kegeltjes voor in verschillende samenstellingen. Zo hebben ijsvogels meer rode kegeltjes, omdat zij de schittering van het water zo weg kunnen nemen. Andere vogels, bijvoorbeeld vogels die veel onder water jagen, hebben juist meer blauwe en groene kegels. Ze kunnen daarmee onder water de vissen en andere prooien goed zien. Ook de ijsvogels maken gebruik van het knipvlies als ze onder water duiken om een vis te vangen.

Er zijn ook vogels die kegeltjes hebben die extra gevoelig zijn voor ultraviolet licht. Dit een soort licht wat mensen niet kunnen zien, door het gebrek aan deze kegeltjes. Door deze gevoeligheid van vogels kunnen ze bijvoorbeeld urinesporen van muizen zien, dat is handig voor uilen of roofvogels. 

Één van de vogels die urinesporen van muizen kan zien is de torenvalk. De urine van de muizen reflecteert UV-straling wat de vogel kan zien. Op deze manier kan de torenvalk tijdens het bidden zien waar de muis is geweest. 

De waslaag om rijpe vruchten zijn beter waarneembaar met deze kegeltjes voor lijsterachtigen en het is handig voor oriëntatie en navigatie als het bewolkt is. Dit is bijvoorbeeld het geval bij roodborstjes.

Wetenschappers hebben onderzoek gedaan naar het eiwit Cryptochroom-4, wat in het oog van deze vogels zit. Toen dit eiwit in aanraking kwam met licht en een magneetveld bleek dat er een chemische reactie onstond. Waarschijnlijk kunnen roodborstjes aan de hand van deze reactie navigeren naar de plek waar ze heen willen. Dit onderzoek is nog niet helemaal afgerond, de volgende stap gaat zijn om het hele netvlies te onderzoeken in plaats van alleen dit eiwit. 

Dat vogels vaak tegen het raam aanvliegen heeft echter niet zoveel te maken met staafjes en kegeltjes. Dit heeft vaak te maken met dat ramen de bomen en struiken weerspiegelen. Hierdoor lijkt het dat het bos nog verder gaat, maar dat is niet altijd zo. Het kan ook te maken hebben met angst. Als een mus achterna wordt gezeten door bijvoorbeeld een sperwer dan kan het uit pure paniek tegen een raam aan vliegen.

Bron: volkskrant, vogelbescherming, scientias