Noorderleeg (Noard Fryslân Bûtendyks)

Ligging
Gemeenten Het Bildt, Ferwerderadeel en Dongeradeel, tussen Zwarte Haan en Holwerd.

Toegankelijkheid
Het Noorderleeg is, met uitzondering van twee gemarkeerde wandelroutes, in het broedseizoen van 15 maart tot 1 juli afgesloten voor het publiek. Door de buitendijkse polder van Ferwerderadeel loopt eveneens een wandelroute.

Geschiedenis
Hoewel het kwelderlandschap er natuurlijk uitziet, heeft het zijn huidige vorm vooral te danken aan menselijke activiteiten. In dit gebied hebben eeuwenlang landaanwinningswerken plaatsgevonden. Noard-Fryslân Bûtendyks kwam erg in de belangstelling te staan toen het Deltaplan ook in Friesland toegepast moesten worden. Agrariërs wilden graag een nieuwe zeedijk, hierdoor zou het gebied volledig worden ingepolderd en zou het in vruchtbaar akkerbouwgebied veranderen. Voor behoud van de natuur werd echter gepleit voor verhoging van de bestaande dijk. Toen eenmaal gekozen was voor het behoud van het buitendijks landschap, besloot men dat het gebied onder beheer van één natuurbeschermingsorganisatie zou komen. Inmiddels bezit It Fryske Gea ongeveer de helft van het buitendijks gebied.

Rijk gebied
Overal op hoge zeedijk tussen Zwarte Haan en de pier bij Holwerd opent zich een weids landschap. Vanaf de zomerdijk gaat de hoge kwelder geleidelijk over in de lage kwelder, die weer overgaat in eindeloos lijkende slikvelden. De sporen van de landaanwinningen zijn hier nog steeds te zien door de rijsthoutdammen en een regelmatig patroon van greppels en sloten.
Bij zeer hoge vloed overstromen de zomerpolders. Om dan toch zoetwater te hebben voor het vee, zijn vlak bij de zeedijk tientallen drinkdobben aangelegd. Allen omgeven door een ringdijk. In de Noorderleeg liggen nog drie grote karakteristieke dobben: de Westerdobbe, de Oude dobbe en de Oosterdobbe.
De plantengroei bestaat vooral uit cultuurgrassen. In de slootjes en dobben ziet men nogal eens Schedefonteinkruid, Zannichellia en Snavelruppia. In de lage kwelders vormen verschillende plantensoorten een mozaïek van kleuren, veroorzaakt door subtiele verschillen in hoogte en bodemgesteldheid. Enkele soorten die de vegetatie kleur geven zijn Schorrekruid, Spiesmelde en Zeeweegbree.

De grote aantallen vogels in Noard-Fryslân Bûtendyks is te danken aan de voedselrijkdom, uitgestrektheid en rust in het gebied. Voor veel vogels liggen de kwelders en slikvelden ongeveer halverwege de trekroute. Opvallende pleisteraars zijn de ganzen die soms met tienduizenden grazen op de kwelders en de zeekraalslikken. Meerdere soorten steltlopers verblijven hier korter. Ze voeden zich vooral met onvoorstelbare hoeveelheden kleine ongewervelde diertjes
In het gebied komt ook een rijke broedvogelpopulatie voor die vooral bestaat uit de bekende weidevogelsoorten. In 1998 werden ook ruim elfduizende broedparen kweldervogels geteld, waaronder de koksmeeuw, de zilvermeeuw en de kluut. Ook roofvogels zijn in het gebied actief. De slechtvalk is een geregelde gast.

Beheer
Vastelandkwelders zijn schaars. Om het gebied te behouden, krijgt het zoute water van de Waddenzee meer invloed. Hierdoor zullen flora en fauna ingrijpend veranderen. Er wordt gestreefd naar een aaneengesloten kwelderlandschap tussen Zwarte Haan en de pier van Holwerd. In de toekomst zal het beheer bestaan uit zorgvuldig gekozen beweiding, om daarmee het natuurlijke mozaïek in de vegetatie te bevorderen.

Friese polder onder water
Boeren en natuurbeheerders hebben niet altijd dezelfde belangen.  In de zomerpolders van het Friese Noarderleech werd dat een paar jaar geleden weer eens pijnlijk duidelijk, toen de natuurbeschermingsorganisatie It Fryske Gea besloot om een proefpolder onder water te zetten. Waar Friese boeren eeuwenlang bezig waren geweest land in te dijken, gingen natuurbeschermers de klok weer terug draaien. Vijf jaar later zijn de gemoederen inmiddels een beetje bedaard en zijn de eerste resultaten te zien van deze proefverkweldering. Luister naar de uitzending van 19 februari >>

Voor meer informatie: It Fryske Gea