Advocaat van de natuur en spreekbuis van het milieu.

Nico van Straalen: Met voorbedachten rade

  •  
28-06-2015
  •  
leestijd 3 minuten
  •  
87 keer bekeken
  •  
f4b98bf27f.jpg
Ik begin deze column met een gedicht:
Het heet:
Evolutie van de middenoorbeentjes
Met voorbedachten rade
Kregen de zoogdieren
Een oor vol met kaak
Van hun voorouders
Het gedicht is van de Amerikaanse vlinderdeskundige John Burns. Of de man nog leeft weet ik niet; ik ken hem alleen als collega van Stephen J. Gould, een Amerikaanse evolutiebioloog en paleontoloog, die ik adoreer! Gould schreef talloze essays, in zo’n mooie stijl, zo vol met spitsheid en deskundigheid, niet alleen op het gebied van de biologie, maar vervlochten met verwijzingen naar literatuur, muziek en bouwkunst, dat je er jaloers van wordt.
Het gedicht van Burns komt uit een artikel, gepubliceerd in 1990 door Gould in het tijdschrift Natural History. Hij beschrijft daarin het wonderlijke verhaal van de evolutie van de middenoorbeentjes.
U weet waarschijnlijk dat in ons middenoor drie gehoorbeentjes zitten, de stijgbeugel, het aambeeld en de hamer. De biologen kennen deze beentjes als stapes, incus en malleus. (malleus moet u even onthouden). De botjes, hoe klein ook, zijn erg belangrijk, want ze versterken de trillingen van het trommelvlies en brengen die over op het gehoororgaan.
Ik zeg kleine beentjes en dat is terecht, ze zijn erg klein. Ik had jaren geleden een vrouwelijke collega die aan haar oor geopereerd waarbij de gehoorbeentjes verwijderd werden. Ik bezocht haar na de operatie in het ziekenhuis. De chirurg had haar middenoor in een schoteltje op het nachtkastje achtergelaten. Man, wat waren die botjes klein!
Maar terug naar de biologie.
Alle biologen krijgen in het eerste jaar van hun studie te horen dat van de drie gehoorbeentjes die alle zoogdieren hebben, er twee, het aambeeld en de hamer, afgeleid zijn van het kaakgewricht van de reptielen. Reptielen zelf hebben maar één gehoorbeentje, overeenkomend met onze stijgbeugel. Tijdens de evolutie van reptielen naar zoogdieren is het kaakgewricht als het ware naar binnen verplaatst en de botjes die bij de reptielen het kaakgewricht vormden werden gevoegd bij de stijgbeugel, en kregen een nieuw leven als gehoorbeentjes. De zoogdieren hebben vervolgens een nieuw kaakgewricht moeten maken.
Ik vind dit een van de meest wonderlijke verhalen uit de evolutiebiologie. Elk jaar vertel ik het weer aan de eerstejaars biologen, maar ik houd niet op me erover te verbazen. Het is zeer goed gedocumenteerd, al in de negentiende eeuw werd het beschreven, er zijn talloze fossiele reptielen gevonden die mooie overgangsstadia vormen, en bovendien: de verhuizing van kaakbeentjes naar het middenoor treedt ook op tijdens onze eigen embryonale ontwikkeling. Het klopt allemaal als een bus.
Dit hele verhaal wordt ook prachtig, in bloemrijke stijl, beschreven door Stephen J. Gould,. Dat essay eindigt met het gedicht van John Burns, waarmee ik begon. Ik zei:
Met voorbedachten rade
Kregen de zoogdieren
Een oor vol met kaak
Maar in het Engels staat er:
With malleus aforethought mammals got an earful of their ancestor’s jaw.
Veel mooier dan mijn vertaling natuurlijk, vooral omdat er een onvertaalbare woordspeling in deze zin zit. Namelijk, “malleus aforethought” slaat natuurlijk nergens op. “malleus” is de hamer, het derde gehoorbeentje. Maar “malleus aforethought” kun je ook uitspreken als “malice aforethought”, wat betekent: “met voorbedachten rade.
Vandaar mijn vertaling van het gedicht:
Met voorbedachten rade”…
Maar het punt is: het was natuurlijk niet met voorbedachten rade. Zo werkt evolutie namelijk niet. Evolutie werkt als een blinde ketellapper. Met wat er is wordt doorgeknutseld. Evolutie werkt juist niet naar het resultaat toe; er is geen sprake van voorbedachten rade.
Maken Gould en Burns hier dus een vreselijke fout?
Nee het is een grap, een woordspeling.
Om de grap te begrijpen moet je de Engelse tekst hardop lezen:
En horen.
Met je oren.
Met drie gehoorbeentjes.
Met een oor vol met kaak.
Delen:

Praat mee

Onze spelregels.

0/1500 Tekens
Bedankt voor je reactie! De redactie controleert of je bericht voldoet aan de spelregels. Het kan even duren voordat het zichtbaar is.

Altijd op de hoogte blijven van het laatste nieuws?

Maandag, woensdag en vrijdag versturen wij je alle informatie uit de radio en tv-uitzending en het laatste internetnieuws.

BNNVARA LogoWij zijn voor