Nederlandse rechtszaak tegen Shell van groot internationaal juridisch belang

Op 11 oktober vindt in Den Haag de eerste zitting plaats in de hoofdzaak ('het pleidooi') in een unieke civiele rechtszaak van Milieudefensie en vier Nigeriaanse boeren tegen Shell, wegens jarenlange olievervuiling in drie dorpen in de Nigerdelta. Deze zaak kan internationaal gezien grote juridische gevolgen hebben. Daarbij speelt ook een andere zaak tegen Shell, de zaak 'Kiobel' in de Verenigde Staten, een grote rol. In die zaak vindt vandaag een cruciale zitting plaats, voor het Amerikaanse Supreme Court.

De aanklagers
Liesbeth Zegveld en Channa Samkalden van het Amsterdamse kantoor Böhler Advocaten, de advocaten van Milieudefensie en de boeren, klaagden in 2008 zowel Petroleum Development Company of Nigeria (SPDC - Shell's dochterbedrijf in Nigeria)  als Royal Dutch Shell  (het Nederlandse hoofdkantoor van Shell) aan. Dat maakt de rechtszaak uniek: het is voor het eerst dat een Nederlands bedrijf zich voor een Nederlandse rechtbank moet verantwoorden voor milieuschade in het buitenland. Ook is het de eerste keer dat het hoofdkantoor van een multinational op het Europese vasteland voor de rechter gedaagd wordt wegens schendingen van milieu- of mensenrechten in een ontwikkelingsland.

De uitspraak wordt eind 2012 of begin 2013 verwacht. Hoewel het primaire doel van de zaak is dat Shell de problemen in die drie dorpen oplost en de gelekte olie opruimt, heeft deze rechtszaak mogelijk ook internationaal gezien grote juridische gevolgen.

Precedentwerking
Daarbij gaat het vooral om de mogelijke precedentwerking van de zaak. Als de Nederlandse rechter Shell inderdaad aansprakelijk stelt voor het niet (goed) opruimen van de olievervuiling in Nigeria, kan dat leiden tot meer transnationale rechtszaken. Slachtoffers van schendingen van milieunormen en mensenrechten door westerse multinationals zullen naar verwachting vaker hun heil gaan zoeken bij een civiele rechtbank in Nederland en mogelijk ook in andere EU-landen. Alleen al in Nigeria zijn honderdduizenden, zo niet miljoenen mensen het slachtoffer van olievervuiling, veroorzaakt door multinationale oliemaatschappijen. Behalve Shell gaat het om oliemaatschappijen zoals Total, ENI en Chevron. Conservatieve schattingen geven aan dat de totale schade door olievervuiling in Nigeria enkele tientallen miljarden euro's bedraagt.

De zaak Kiobel
Afhankelijk van de uitspraak van de zaak 'Kiobel' in de Verenigde Staten, waarin vandaag een cruciale zitting plaatsvindt, kan het internationale belang van de Nederlandse rechtszaak nog groter worden. Dat stelt de Nederlandse rechtsgeleerde Dr. Liesbeth Enneking, die onlangs aan de Universiteit Utrecht promoveerde op de groeiende rol van grensoverschrijdende aansprakelijkheidszaken ('foreign direct liability cases)' om maatschappelijk verantwoord ondernemen door multinationals te bevorderen:

Weduwe Kiobel
De zaak Kiobel is in de Verenigde Staten aangespannen door de weduwe Kiobel, nabestaande van een van negen Nigeriaanse mensenrechtenactivisten (onder wie Ken Saro-Wiwa) die in 1995 door de Nigeriaanse militaire regering werden opgehangen na vreedzaam protest tegen Shell. Kiobel houdt Shell mede-verantwoordelijk voor de executie van haar man en ging niet, zoals de overige nabestaanden, in 2009 akkoord met een schikkingsvoorstel van Shell.

Shell probeert nu -gesteund door onder meer de Nederlandse, Britse en Duitse regering- om de wetgeving waarop de claim van Kiobel is gebaseerd (Alien Tort Statute) buiten werking gesteld te krijgen. Als de oliegigant daarin slaagt, hebben straks niet alleen de weduwe Kiobel, maar ook vele andere toekomstige slachtoffers niet langer de mogelijkheid om in de Verenigde Staten genoegdoening te krijgen voor de schending van internationale milieunormen en mensenrechten die buiten de Verenigde Staten zijn begaan door multinationals die in de Verenigde Staten gevestigd zijn.

Recht in toenemende mate
De kans is groot dat slachtoffers van dergelijke schendingen door westerse multinationals in dat geval hun recht in toenemende mate in Europa proberen te gaan halen. Als de Nederlandse rechter straks  bepaalt dat het Nederlandse hoofdkantoor van Shell verantwoordelijk is voor misstanden in de drie dorpen in de zaak van Miliedefensie c.s., zal de kans groeien dat ze dat ook daadwerkelijk gaan doen.

Wereldwijd belang
"Deze zaak is voor heel veel mensen wereldwijd van belang," stelt campagneleider Geert Ritsema van Milieudefensie vanuit Nigeria, waar hij bezig is met de laatste voorbereidingen voor de zitting van 11 oktober: "Hopelijk zorgt de juridische route die Milieudefensie heeft gekozen ervoor dat niet alleen vier mensen in de Nigerdelta een beter leven krijgen, maar dat die kans ook groter wordt voor duizenden van hun landgenoten én miljoenen mensen wereldwijd die nu vaak rechteloos zijn tegenover machtige en soms nietsontziende multinationals."

Juridische trucs
Advocaat Channa Samkalden van Böhler Advocaten wijst op de praktijk van moederbedrijven van multinationals die zich via juridische trucs proberen te onttrekken aan de verantwoordelijkheid voor hun dochterondernemingen. Samkalden: "Die papieren constructie komt niet overeen met de werkelijkheid in dit globaliserings- en internettijdperk, waarin moederbedrijven - en zeker Shell - hun dochters vaak heel precies aansturen. Als de uitspraak van de Nederlandse rechter voor mijn cliënten positief uitvalt, wordt in dat opzicht een belangrijk precedent geschapen."

Kijk voor meer informatie op vroegevogels/nigeria

Bron: Milieudefensie