Mezen breken pootjes door stikstof

In de bossen op de Veluwe vinden vogels tegenwoordig zó weinig kalk, dat hun kuikens al in het nest de pootjes breken. Door verzuring van de bodem spoelt het kalk uit de grond weg. Kalk is een belangrijke bouwstof voor dieren en planten. De gevolgen voor de natuur in het Kootwijkerzand zijn dan ook enorm.

In de jaren 80 had men het vooral over zure regen, de neerslag van zwaveldioxide. Aan het eind van de vorige eeuw is de ergste verzuring door zwaveldioxide uit industrie en verkeer teruggedrongen, maar de uitstoot van het verzurende stikstof is te hoog gebleven. De schade aan het milieu uit het verleden is daarnaast nooit aangepakt.

Juist in kalkarme gebieden als de Veluwe, waaronder Kootwijkerzand, is de verzuring door stikstof een belangrijk onderwerp. Door het gebruik van kunstmest, en ook door industrialisatie en verkeer, is de stroom stikstof enorm toegenomen. Stikstof is een belangrijke voedingsstof voor planten en bomen, en is daarom ook een bestanddeel van kunstmest. Maar als er teveel stikstof neerdaalt, is dat niet goed.

Neerslag van stikstof op de bodem heeft grofweg twee gevolgen: vermesting en verzuring. Vermesting betekent dat de grond verrijkt wordt met voedingsstoffen. Vooral bodems die van nature voedselarm zijn, zoals heidegronden, zijn gevoelig voor vermesting. Plantensoorten die goed op schrale, arme gronden gedijen, worden dan verdrongen door snelgroeiende plantensoorten die meer stikstof nodig hebben en kunnen verdragen. Bij verzuring wordt de bodem zuurder. In de zure bodem spoelen mineralen zoals calcium (bouwsteen van kalk), mangaan en magnesium uit. Op de Veluwe zijn structurele tekorten aan deze mineralen ontstaan.

Door kalktekort zijn er in de bossen op de Veluwe, en dus ook in de omgeving Kootwijk, koolmeeskuikens gevonden die al in het nest hun pootjes breken. En de schalen van de eitjes zijn zo dun dat bij 30 procent van de eieren de inhoud al verdroogd is voor het uitkomt. Deze ellende zie je ook verder in de voedselketen, want minder mezen betekent ook minder roofvogels.

“Het is in de bossen op bijvoorbeeld de Veluwe al heel stil aan het worden. Vogels verdwijnen bij gebrek aan voedsel, want slakken en insecten zijn er steeds minder door gebrek aan kalk. Het is allang geen vijf voor twaalf meer, het is al twee of drie uur”, zo duidt Arnold van den Burg het probleem.