Maanrondjes en sterrenkijkdagen

Komende week is de maan weer prachtig zichtbaar aan de avondhemel. Vrijdag was het nieuwe maan, en is onze naaste buur in het heelal aan een nieuw rondje om de aarde begonnen. Daarbij wordt hij steeds op een wat andere manier door de zon verlicht, en zien we de maan groeien van een smalle sikkel tot een halfverlichte maan, aanstaande vrijdag.

De maan beschrijft elke 27,3 dagen één rondje om de aarde. Maar omdat de aarde zelf ook om de zon draait, is de tijd tussen twee opeenvolgende nieuwe manen iets langer: 29,5 dag. De komende week voltooit de maan dus het eerste kwart van die schijngestaltencyclus, en de halve maan van aanstaande vrijdag heet dan ook de Eerste Kwartier-maan.

Bij Eerste Kwartier is de rechterhelft van de maan verlicht; bij Laatste Kwartier juist de linker helft. Het verschil is gemakkelijk te onthouden: een Eerste Kwartier-maan is alleen in de eerste helft van de nacht te zien; een Laatste Kwartier-maan alleen in de laatste helft van de nacht. Bovendien kun je van de Eerste Kwartier-maan een kleine letter p maken (van premier, het Franse woord voor 'eerste'), en van de Laatste Kwartier-maan een kleine letter d (van dernier, 'laatste').

Dat de maan zich echt continu verplaatst ten opzichte van de sterren, is vooral woensdagavond 12 maart te zien, rond 20.00 uur. De maan beweegt dan vlak langs de sterren van het Zevengesternte, de beroemde open sterrenhoop in het sterrenbeeld Stier. De relatief zwakke sterren zijn met het blote oog niet zichtbaar (ze worden overstraald door de maan), maar met een verrekijker kun je ze wel zien. In de loop van een kwartier zie je dan al duidelijk dat de maan zich ten opzichte van de sterrenhoop verplaatst.

Op vrijdagavond 14 maart staat de Eerste Kwartier-maan aan het begin van de avond hoog aan de zuidelijke hemel, rechts van de heldere planeet Mars. Een dag later, op zaterdagavond 15 maart, is hij alweer een stuk opgeschoven, en staat hij links van Mars.

Behalve de maan, het Zevengesternte en de planeet Mars zijn komend weekeinde ook de Orionnevel en de planeet Saturnus zichtbaar. Om die reden worden op vrijdag 14, zaterdag 15 en zondag 16 maart de Landelijke Sterrenkijkdagen gehouden, georganiseerd door Stichting De Koepel in Utrecht. Op tal van plaatsen in het hele land kun je dan door een echte telescoop naar de sterrenhemel kijken. Kijk hier voor een overzicht.

Govert Schilling
www.allesoversterrenkunde.nl