Kurkentrekkers leiden tot slakken-sexschandaal

Slakken die rechtsom gewonden zijn kunnen niet paren met linksom gewonden soortgenoten, dat is een biologisch feit. Het was daarom altijd een raadsel hoe sommige tropische slakken het voor elkaar krijgen zowel in rechts- als linksgewonden toestand voor te komen. Een internationaal team onderzoekers rapporteert nu in het Journal of Evolutionary Biology dat het antwoord ligt in het ingewikkelde seksleven van die slakken.

Bijna alle slakken zijn rechtsom gewonden. Al bijna honderd jaar denken biologen te weten hoe het komt dat linksgewonden slakken in de natuur vrijwel niet voorkomen: omdat hun lichaam spiegelbeeldig is, passen hun geslachtsorganen niet in die van een rechtsgewonden soortgenoot. Dus iedere mutante linksgewonden slak is gedoemd kinderloos te sterven en zijn tegendraadse genen nooit aan de volgende generatie door te geven.

Maar in het regenwoud van Zuidoost-Azië leven de grote Amphidromus-boomslakken, die zich kennelijk niet bewust zijn van deze wetmatigheid: rechts- en linksom gewonden slakken komen in ongeveer gelijke aantallen voor in elk van de pakweg 35 soorten. Dit mysterie trok de aandacht van evolutiebiologen Menno Schilthuizen en Edmund Gittenberger van het Nationaal Natuurhistorisch Museum Naturalis in Leiden. Rechts- en linksgewonden Amphidromus zouden eigenlijk niet samen moeten kunnen voorkomen, zegt Schilthuizen, Het is een biologisch schandaal!

Geïntrigeerd door dit raadsel wierp Schilthuizen (toen nog werkzaam bij Universiti Malaysia Sabah in Kota Kinabalu) zich met Maleisische, Australische, Britse en Canadese collega s op de soort Amphidromus inversus op een klein eilandje in de Zuidchinese Zee. Ze kozen voor deze soort omdat hij erg algemeen is en in kleine boompjes bij de kust leeft, waar hij gemakkelijk bestudeerd kan worden.

Na eerst een paar alternatieve verklaringen te hebben verworpen, begon het team zich te concentreren op het paringsgedrag van de slakken. Door parende slakken in het wild te observeren ontdekten ze dat, tegen de verwachting in, linksgewonden slakken helemaal geen problemen ondervonden bij een paring met tegengestelde partners. Integendeel: de slakken gaven er zelfs de voorkeur aan te paren met een tegendraads gewonden vriendje! Computersimulaties toonden vervolgens aan dat dit gedrag er inderdaad voor kan zorgen dat beide vormen naast elkaar blijven voortbestaan.

Maar waarom zouden de slakken er zo op staan om met een slak van de verkeerde kant te paren? Die vraag werd beantwoord toen de onderzoekers de geslachtsorganen van de dieren eens beter gingen bekijken. Ze vonden dat Amphidromus zijn sperma verpakt in een lange, dunne buis met een kurkentrekkervormige uitgang. Tijdens de paring duwen de slakken deze buizen tegelijkertijd bij elkaar naar binnen (de meeste landslakken zijn hermafrodiet en zijn dus zowel mannelijk als vrouwelijk en bevruchten elkaar tegelijkertijd).

Verrassend genoeg bleek dat de kurkentrekker in dezelfde richting was gewonden als het huisje van de slak die hem produceert. En bij onderzoek bleek dat een rechtsgewonden kurkentrekker beter past in de vrouwelijke geslachtsorganen van een linksgewonden slak en andersom, waardoor het sperma een voorsprong krijgt. Dus door bij voorkeur te paren met tegengesteld gewonden partners vergroten Amphidromus-slakken hun kansen op een succesvolle bevruchting. En dat is verdraaid slim van ze.

Bron: Naturalis Leiden