Kunstwerk overwintering Willem Barentsz op Nova Zembla

Bij het weerstation op Nova Zembla wordt in september een monument geplaatst, dat herinnert aan de overwintering van Willem Barentsz en zijn mannen op deze plek in de zestiende eeuw.

Het monument is ontworpen door beeldend kunstenaar Piet-Hein Laoût uit Bergen aan Zee. Het bestaat uit drie glasplaten met daar tussen geplaatst een versie uit 1996/1997 van de Enkhuizer Almanak. Het weerstation Nova Zembla, dat in 2004 door de Russische Meteorologische Dienst is geïnstalleerd, is een officieel meetpunt van de Wereld Meteorologische Organisatie (WMO). Het maakt deel uit van het wereldwijde meteorologische meetnet, waarvan de gegevens verwerkt worden in de weermodellen voor het maken van weersverwachtingen. Het weerstation is daar geplaatst in het kader van een samenwerkingsprogramma van de WMO, met steun van het KNMI.     Onder leiding van de Nederlandse zeelieden Willem Barentsz en Jacob van Heemskerck brachten zestien Nederlanders tussen 12 oktober 1596 en 13 juni 1597 de winter door op de Nova Zembla, nadat ze door het toenemende pakijs niet verder konden bij hun poging om een doortocht “via de Noord” te zoeken. Op de noordoostkust van Nova Zembla aan de Kara Zee bouwden ze hun “Behouden Huys”, een houten onderkomen van 10 bij 6 meter dan hen moest beschermen tegen de barre kou en de sneeuwstormen. De waarnemingen en het onderzoek van de Nederlanders waren van groot belang voor het in kaart brengen van het Noordpoolgebied en de naar de expeditieleider genoemde Barentsz Zee. 

Onder de twaalf boeken die de overwinteraars bij zich hadden bevond zich een almanak. De eerste almanakken verschenen in ons land in de zestiende eeuw, toen verschillende steden en gebieden een almanak verzorgden onder andere voor vermelding van markten,  kermissen, de tijden van zonsopkomst en -ondergang en de weersvoorspellingen. Eén van de eerste was de Deventer Almanak, waarvan in de nalatenschap van Barentsz en Van Heemskerck een exemplaar werd teruggevonden in de ruïnes van het Behouden Huys. De sinds eeuwen bekendste almanak is de Enkhuizer, die inmiddels zijn 410de  jaargang beleeft.

Als eerbetoon aan Barentsz en Van Heemskerck, heeft de kunstenaar ervoor gekozen de bekende Enkhuizer Almanak in zijn kunstwerk te verwerken. Het kunstwerk is half augustus naar Arkhangelsk vervoerd. Daar vandaan wordt het begin september naar Nova Zembla getransporteerd om, in aanwezigheid van de kunstenaar en een vertegenwoordiger van het KNMI, bij het weerstation te worden geplaatst.

De installatie van het automatisch weerstation en van het kunstwerk wordt door het KNMI gecoördineerd, in samenwerking met de WMO, de Russische Meteorologische Dienst (ROSHYDROMET) in Moskou, het Arctic and Antarctic Research Institute in St. Petersburg en de Northern Administration on Hydrometeorology and Environmental Monitoring (NORGIMET) in Arkhangelsk.

Bron: KNMI