Koningscobra doet het alleen

Voor het eerst is aangetoond dat de grootste gifslang ter wereld, de koningscobra, zich kan voortplanten zonder seks te hebben. Dit blijkt uit onderzoek van een groep internationale wetenschappers, waaronder Freek Vonk, onderzoeker bij Naturalis Biodiversity Center en hoogleraar aan de Vrije Universiteit.

In de dierenwereld komt maagdelijke voortplanting, of parthenogenese, voor bij insecten, vissen en sommige reptielen. Bij deze vorm van voortplanting leggen vrouwtjes spontaan eieren, zonder dat daarbij een mannetje in beeld geweest is. Bij de grootste gifslang ter wereld was het nog niet eerder ontdekt. Vonk: ‘het is eigenlijk een extreme vorm van inteelt. Op de lange termijn is dat natuurlijk niet handig, maar op de korte termijn is het een prachtige evolutionaire oplossing om toch te kunnen voortplanten in een omgeving zonder mannetjes’.

De vrouwtjeskoningscobra uit het onderzoek is als jonge, onvolwassen slang gevangen. Ze had in haar volwassen leven nooit een mannetjeskoningscobra gezien, laat staan ermee gepaard. Toch legde ze in gevangenschap vierentwintig eieren, waarvan er twee uitkwamen. Het bijzondere was: het waren beide mannetjes. Via DNA-onderzoek toonden de onderzoekers aan dat het een specifiek geval van ongeslachtelijke voortplanting is: automixie met terminale fusie. ‘Daarbij wordt tijdens het rijpen van eicellen in het lichaam van het vrouwtje het genetisch materiaal, dat op de chromosomen ligt, opnieuw gerangschikt en samengevoegd en wel zo, dat de zelfbevruchte eicellen altijd mannetjes zullen maken’, aldus Vonk.

Onderzoekers denken dat gewervelde dieren die soms aseksueel voortplanten, dit gedrag evolutionair hebben ontwikkeld als een soort laatste redmiddel in moeilijke omstandigheden. Het is geen wonder dat de meeste gevallen van parthenogenese werden ontdekt in dierentuinen of bij particulieren, dus bij dieren die in onnatuurlijke omstandigheden leven.

Vijf meter lang kan deze grootste gifslang ter wereld worden. Hij is extreem giftig: één beet is genoeg om een olifant te doden. Wanneer de koningscobra zich bedreigd voelt, neemt hij een dreighouding aan: hij klapt de ribben naast zijn kop uit en zwaait heen en weer. Die dreighouding neemt hij aan om vijanden te waarschuwen. Zo voorkomt de koningscobra dat hij zijn kostbare gif moet gebruiken om zich te verdedigen. De slang gebruikt het gif liever om aan zijn kostje te komen, andere slangen, maar bijvoorbeeld ook varanen, knaagdieren en vogels. Dankzij zijn rekbare bek kan hij ze in een keer doorslikken.