Kees Moeliker: Eerst lachen, dan nadenken

Heeft u ook zo gelachen om de onderzoeken die kortgeleden met een Ig Nobelprijs beloond zijn? Gelukkig maar, want deze felbegeerde prijs legt de vrolijke kant van wetenschap bloot. Aan de andere kant zet het winnende onderzoek ook aan tot nadenken. Mijn absolute favoriet van dit jaar is de biologieprijs. Twee Australische insectenkenners ontdekten dat mannetjes van de prachtkever Julodimorpha bakewelli vrouwtjes van hun eigen soort links laten liggen en verwoedde pogingen doen om met een bepaald type bierfles te paren. Het glimmend bruine glas van de flesjes, leeggedronken en in de wegberm gegooid, vertoont sterke overeenkomst met de kleur van de vrouwtjeskever, en bovendien weerspiegelen de karakteristieke antislipbobbeltjes op de fles het licht op dezelfde manier als de putjes in de dekschilden van de kever. Dit in eerste instantie lachwekkende gedrag leidt ook tot nadenken. De pijnlijke vergissing van de kever toont namelijk aan dat milieuvervuiling directe invloed kan hebben op het voortplantingsgedrag van een diersoort. Daar waar de prachtkever zijn leefgebied deelt met de bierdrinkende mens kunnen de gevolgen voor de kever dramatisch zijn.

Een vergelijkbare vergissing heb ik voor u uit het Ig Nobelarchief gevist. In 2002 won de Engelsman Charles Paxton de biologieprijs voor zijn publicatie met de prachtige titel ‘Baltsgedrag van struisvogels ten opzichte van mensen op boerderijen in Groot-Brittannië’. De nieuwsgierige onderzoeker stelde vast dat op struisvogelfarms zowel mannetjes als vrouwtjes hun verzorgers het hof maken. Mannetjesstruisvogels vertonen daarbij het bekende kantelgedrag waarbij ze op hun hurken zakken, met de vleugels flapperen en de nek heen en weer wiegen. De opgewonden wijfjes namen in de nabijheid van mensen zelfs de uitnodigende paarpositie aan: voorover gebogen, met de vleugels naar voren en de klepperende snavel dicht bij de grond. Er zijn gelukkig geen kruisingen tussen mens en struisvogel uit voortgekomen, maar een opvallende conclusie is wel dat struisvogels die door de aanwezigheid van mensen seksueel opgewonden raken, beter fokken.

Seksuele interacties tussen mens en dier zijn van alle tijden maar daarbij gaat het initiatief uit van de mens. Andersom komt steeds vaker voor. Mensen maken er een gewoonte van het domein van dieren te betreden en ervaren de gevolgen aan den lijve. U kent vast de legendarische BBC-beelden van de niets vermoedende natuurfilmer die op zijn hoofd tot bloedens toe door een zeldzame Nieuw- Zeelandse papegaai wordt verkracht. Het zwemmen-met-dolfijnen is ook niet zonder risico’s, en er is zelfs een wetenschappelijk beschreven geval van een soepschildpad die een duiker doelgericht aanrandt.

Hoewel ik bij dit soort gevallen de lach niet kan onderdrukken, zetten ze mij ook aan het denken.