Jelle Reumer: Onomatopee

Kent u de onomatopee? Je hebt ze in soorten en maten, meestal zijn het vogels. Er zijn steltlopende onomatopeeën, kleine bruine onomatopeetjes, melancholieke onomatopeeën en er is één zoogdier-onomatopee. Onomatopee is eerlijk gezegd een van de gekste woorden die ik in de Nederlandse taal ken; het is van oorsprong Grieks, afkomstig van ‘onoma’, naam, en ‘poieo’ wat maken betekent. Letterlijk dus ‘naam maken’ en dan maken in de zin van imiteren of nadoen.

Een onomatopee is een dier dat is genoemd naar het geluid dat hij of zij maakt. De koekoek is een onomatopee, en het winterkoninkje niet, want de koekoek roept ‘koekoek’ maar het winterkoninkje zegt geen ‘winterkoninkje’ of iets dat daar ook maar in de verte op lijkt. Zo simpel is het dus en zo kennen we er een hele hoop. Wat denkt u van de tjiftjaf, de kievit en de oehoe, die zich allemaal netjes met hun naam aan ons voorstellen. De grutto doet dat ook, maar die is een beetje dyslectisch, want hij zegt geen ‘grutto’ maar ‘togrut’. Luister maar eens, de grutto zegt ‘togrut, togrut, togrut’. De grutto is een achterstevorense onomatopee.

Er zijn ook vogels die in het Nederlands geen onomatopee zijn, maar in andere talen wel. De wulp bijvoorbeeld, die zegt geen ‘wulp’ tegen ons, want hij praat Engels. ‘Curlew, curlew’, dat lijkt meer op wat een wulp roept. Er is trouwens bij mijn weten ook één zoogdier dat zich aan de regels van het onomatopeeschap houdt, en dat is de koe. De koe is een onomatopee, vooral indachtig de wat langer aangehouden uitspraak van zijn naam in het Duits (Kúúúúh). Een en ander, dat zagen we al bij de wulp, is dus nogal afhankelijk van de taal. De koe is een onomatopee in het Duits en het Nederlands, maar in de Romaanse talen weer niet; daar is het een vache of vaca en dat lijkt onomatopee-technisch nergens op.

De ultieme onomatopee is het dier dat in alle talen, én ook in zijn wetenschappelijke Latijnse naam, een onomatopee is. En dat is de hop. De hop is niet alleen een van de mooiste vogels die ik ken, het is ook de beste onomatopee. Upupa in het Latijn én het Italiaans, hop in het Nederlands, Hopf in het Duits, huppe in het Frans, en hoopoe in het Engels, wat nog het meest in de buurt van de werkelijkheid komt omdat het uit twee lettergrepen bestaat. Eigenlijk zou de hop geen ‘hop’ moeten heten, maar ‘hophophop’. Want dat is wat de hop zegt. Soms hoor ik hem tijdens een warme zomerdag als ik kampeer in Frankrijk. Heel uit de verte komt dan over de glooiende weilanden met een bijna mechanisch ritme een melancholiek ‘oep-oep-oep, oep-oep-oep, oep-oep-oep’. Als ik dat hoor, kan mijn dag niet meer stuk. De hop is van alle onomatopeetjes mijn grote favoriet.

Maar troost u, de tjiftjaf is ook leuk hoor.