Jelle Reumer: Ernst Haeckel in de huiskamer

Onlangs werd in Zuid-Afrika een complete fossiele broedkolonie ontdekt met minstens tien nesten met eieren, eischalen en babyskeletjes van een soort dinosaurus - zo’n enorm uitgestorven dier dat op twee grote achterpoten liep. U kent het beeld vast wel. Wat de ontdekking interessant maakte was onder andere de constatering dat de jongen van deze dinosaurussoort op vier pootjes rondliepen. Ik zie het voor me: die kleine dinootjes kruipen uit hun ei, nog nat en plakkerig, en beginnen meteen op hun vier pootjes rond te scharrelen, als een hagedis op zoek naar eten. Of naar hun moeder, dat kan natuurlijk ook. Het berichtje deed me denken aan de bekende uitspraak van de 19e eeuwse Duitse bioloog Ernst Haeckel, namelijk, dat de evolutionaire geschiedenis van een groep zich weerspiegelt in de ontwikkeling van een individu. De op hun twee achterpoten lopende dino’s stammen af van soorten die op alle vier hun poten liepen, en zie: in de ontwikkeling van ieder tweebenig exemplaar zit nog een vierpotig stadium ingelast.

Hoewel er wetenschappelijk van alles op aan te merken valt, blijft het toch een interessante gedachte. Ik werd er laatst ook weer mee geconfronteerd toen mijn eerste kleinkind werd geboren. Want ga eens na: we beginnen ons leven feitelijk als een tweetal Precambrische eencelligen en daarna existeren we ongeveer negen maanden als een vis in het vruchtwater. De vis krijgt pootjes en wordt op een mooie dag geboren. De geboorte kun je zien als het individuele herhalen van wat ooit, in het Devoon, de beroemde Tiktaalik deed: die kwastvinnige vis die op een strand aan land kroop en doorevolueerde tot een amfibie. Het dier verliet het water en moest verplicht gaan ademhalen met zijn longen; inderdaad, net als de pasgeborene.

Vervolgens was er een miljoenen jaren durend viervoeterstadium, en bewogen onze voorouders zich op vier poten rond, zoals salamanders, hagedissen, krokodillen, muizen en olifanten nog altijd doen. Mijn pasgeboren kleinzoon ligt nu nog als een onbeholpen Tiktaalik te spartelen op het strand van zijn aankleedkussen, maar het zal niet lang meer duren voor hij ook op alle vier zijn pootjes door de kamer gaat kruipen. Als een menselijke salamander. Pas over ongeveer anderhalf jaar kunnen we het laatste evolutiestadium verwachten: dan zal hij zich langzaam gaan oprichten en een tweebenige voortbeweging aannemen. Het is echt leuk om tegelijkertijd paleontoloog en opa te zijn: je ziet in een paar jaar tijd een evolutiegeschiedenis van meer dan een half miljard jaar in huiselijke kring aan je voorbij trekken. Goed opletten is geboden, want voor je het weet zijn we in het heden aangeland.