Jelle Reumer: De illusie van de stilstand

Een jaar of vijftien geleden deden we in Rotterdam onderzoek naar een tijdelijk braakliggend terrein. Er was een oud ziekenhuis gesloopt en de grond was in afwachting van nieuwbouw. Dat duurde even en in die tussentijd vestigde zich een schitterend pionierecosysteem op het zand en het puin. We hebben de resultaten gepubliceerd – er leefden onder andere een zeldzame waterkever en een naaktslak die maar een paar keer eerder in ons land was aangetroffen. Vervolgens kwam de aannemer die dit mooie natuurgebiedje grondig vernietigde, en zo hoort het ook.

We schreven destijds dat hier sprake was van een typische pioniersituatie, die per definitie tijdelijk en instabiel is, en die telkens op een andere plek in de stad verschijnt. We noemden het een ‘hopping ecosystem’.

Nooit meer iets over gehoord, tot deze zomer de gemeente Amsterdam met een beleid kwam om braakliggende terreinen te beschouwen als tijdelijke natuurgebiedjes. Projectontwikkelaars gedogen daarbij het ontstaan van pioniertoestanden met mogelijk zeldzame soorten, terwijl de overheid garandeert niet te gaan zeuren wanneer uiteindelijk de bulldozer komt aanrijden. Prachtig!

Ik vind dit vooral zo interessant omdat hieruit het besef blijkt dat de natuur dynamisch is. Natuur is nooit hetzelfde, het wijzigt steeds van plek en aard. Ja, denk je nu, dat snapt toch iedereen? Dat lijkt maar zo. Niet voor niets spreken we over natuurbehoud, over conservation, en over het instandhouden van dit of dat…, terwijl de natuur in werkelijkheid een proces is van wijziging en aanpassing.

Waarschijnlijk is dit misverstand het gevolg van twee verschillende tijdsbegrippen die door elkaar worden gebruikt. De natuur werkt op de schaal van eeuwen, millennia en geologische tijdvakken. Het menselijk brein daarentegen denkt in termen van dagen, maanden of jaren. Daardoor lijken heel kleine en onbeduidende veranderingen ineens heel groot.

Terwijl sinds de laatste ijstijd de zeespiegel meer dan 100 meter steeg en er evengoed nog altijd koraaleilanden zijn, winden we ons enorm op over 20 cm stijging en de angst dat Tuvalu door het zoute sop wordt verzwolgen. Terwijl 50 miljoen jaar geleden de aarde van pool tot pool tropisch was en de apen ter hoogte van Spitsbergen door het oerwoud stuiterden, maken we ons druk over 2 graden global warming.

Ook ecosystemen veranderen permanent. Waar nu een oerwoud ligt te dampen kan straks een lavakorst liggen af te koelen; waar nu zee is kan straks land zijn, of omgekeerd, en ook de planten en de dieren die zich op moment X op plek Y bevinden zijn daar maar tijdelijk. Dat geldt ook voor braaklandjes in de stad. Gisteren stond er een flat, vandaag kruipen er slakken en zeldzame insekten, en morgen staat er een kantoor. Die slak en die kevers zitten dan weer vrolijk ergens anders. Ze hoppen met hun hele braaklandecosysteem van straat naar straat, van stad naar stad, en vinden dat heel gewoon.

Wie bezwaar maakt tegen het bebouwen van een terrein met zeldzame pioniersoorten begrijpt én niet hoe de natuur werkt, én kan haar niet in de juiste tijdscontext plaatsen. Alles is tijdelijk, ook een natuurgebied. Stilstand bestaat niet in de natuur, dus die stilstand moeten we ook niet proberen vast te leggen.