Hoe zou Mansholt de stikstofcrisis hebben opgelost?

De boeren domineren de afgelopen maanden het nieuws. Met als hoofdonderwerp de stikstofcrisis. Minister van Landbouw Carola Schouten heeft er inmiddels slapeloze nachten van. Een naam, die de laatste tijd steeds vaker valt in dit verband, is van haar voorganger, Sicco Mansholt. Volgens sommigen de beste minister van Landbouw, die we ooit hebben gehad.

Mansholt is ook omstreden, omdat de landbouw in Nederland onder hem intensiever en grootschaliger werd, met alle gevolgen van dien. In zijn nadagen draaide Mansholt 180 graden en werd hij voorvechter van een schoon milieu. En gaf hij zelfs toe spijt te hebben van sommige beslissingen die hij maakte als minister. In Vroege Vogels een gesprek met Johan van Merriënboer, historicus bij het Centrum voor Parlementaire Geschiedenis. Hij promoveerde in 2006 met een biografie over Mansholt. Enkele maanden geleden is de biografie heruitgegeven.

Volgens Van Merriënboer zou Mansholt, als hij nu nog leefde en landbouwminister was, in gesprek zijn gegaan met de barbecueënde boeren op de snelweg. En dan had hij op het Malieveld niet op het podium gestaan, maar was hij tussen de actievoerders gaan staan en misschien zelfs op een trekker geklommen. Mansholt had veel respect voor ‘de agrariër’. Hij was immers zelf boer. Maar hij was ook realistisch, aldus Van Merriënboer. Zo moest de landbouw na de Tweede Wereldoorlog grondig worden hervormd. Niet zozeer om de honger de wereld uit te helpen. Het citaat ‘nooit meer honger’ wordt wel aan hem toegeschreven, maar dat klopt niet volgens de biograaf. Nee, Mansholt wilde af van de arme, kleine, noodlijdende boerderijen. De landbouwbedrijven moesten groter en concurrerender worden. De woorden schaalvergroting en ruilverkaveling horen bij het beleid van Mansholt. Bij de vorige grote boerenprotesten, in de jaren ’70, was hij de kop van jut. Als commissaris in Europa had Mansholt plannen om de Europese landbouw flink te hervormen en te integreren. En hij wilde het aantal boeren halveren. De plannen leidden tot grote protesten. 

Afgelopen vrijdag werd bekend dat de waarde van onze landbouwexport nog nooit zo groot is geweest. Voor maar liefst 94,5 miljard euro werd in 2019 verkocht naar het buitenland. Dat blijkt uit cijfers van Wageningen Economic Research en het Centraal Bureau voor de Statistiek. Met deze nieuwe raming blijft Nederland de op een na grootste landbouwexporteur van de wereld, na de Verenigde Staten. Je kunt zeker stellen dat Sicco Mansholt, als de eerste naoorlogse landbouwminister aan de wieg heeft gestaan aan dit succes. 

Volgens Van Merriënboer had Mansholt statuur en had hij veel invloed in het kabinet Drees. Hij wist vaak slim zijn plannen door te drukken. Of, als Drees het niet zag zitten bespeelde hij koningin Juliana om alsnog zijn zin te krijgen. Mansholt was een machtspoliticus, aldus Van Merriënboer. En wist vaak wie hij moest spreken om iets gedaan te krijgen. Zo sprak hij als landbouwcommissaris in 1960 in Rome de toenmalige Paus, om de Italiaanse regering achter de landbouwplannen van de Europese Commissie te krijgen. Slim, want de toenmalige Paus was ook boerenzoon. Net als Mansholt. 

In juni 1971 bracht de Club van Rome een eerste rapport uit over de penibele toestand van de aarde. Mansholt werd hier enorm door geraakt. Zo schreef hij, nog als landbouwcommissaris, in februari 1972 een brief aan de voorzitter van de Europese Commissie, die internationaal veel beroering teweegbracht. Mansholt riep Europa op het roer om te gooien met de invoering van ecotaxen, brandstofdistributie en recycling. Na zijn commissarisschap kreeg hij steeds meer oog voor de natuur en de staat van het milieu. Hij werd door sommigen zelfs hippy genoemd.

Mansholt is voor sommigen een van de veroorzakers van de huidige landbouwproblemen en de impact ervan op de natuur en het milieu. Van Merriënboer denkt dat hij, mocht hij nu nog hebben geleefd, een grote groene visie hebben gepresenteerd om de crisis op te lossen. Een beetje vergelijkbaar met de Green Deal, die eurocommissaris Frans Timmermans in december aankondigde. Mansholt zag destijds al dat als je iets wilt hervormen, als de landbouw, je in Europa aan de touwtjes moet trekken. In Brussel moet je zijn. Ook om de stikstofcrisis op te lossen.