Hardwerkende bosdieren riskeren hun leven

Knaagdieren die hard moeten werken voor hun dagelijks brood hebben een grotere kans om zelf te worden opgegeten. Dat laat een internationaal onderzoeksteam met wetenschappers van Wageningen University zien in onderzoek uitgevoerd met zenders en videocamera’s in het tropische bos van Isla Barro Colorado in Panama. Zij publiceren hun resultaten in het vaktijdschrift Animal Behaviour.

Op het tropische eiland Isla Barro Colorado, gelegen in het brede deel van het Panamakanaal, gebruikte het onderzoeksteam zowel zenders als camera’s om agouti’s te volgen. Agouti’s zijn grote knaagdieren die van boomzaden leven. De agouti’s zijn overdag actief en schuilen ’s nachts in een hol, wanneer de ocelot, een soort dwergluipaard, het bos onveilig maakt. De uitdaging voor agouti’s is zoveel mogelijk voedsel bijeen te sprokkelen maar ondertussen zo min mogelijk kans te lopen om een ocelot tegen te komen.

Big brother
Om te bepalen welke tijden voor agouti’s gevaarlijk zijn, registreerden de onderzoekers eerst de dagelijkse activiteitspatronen van zowel agouti’s als de ocelotten. Daarvoor gebruikten zij cameravallen die zij over het bos op het eiland verspreid opstelden, op talloze verschillende, willekeurige plekken, die de dieren fotografeerden én timeden als ze voor de camera langsliepen.

De onderzoekers stelden zo vast dat gedurende de hele dag duizenden agouti’s actief waren, tegelijk met slechts enkele ocelotten. Maar tijdens de periode rond zonsondergang schoot de aantalsverhouding tussen ocelotten en agouti’s plotseling scherp omhoog, tot wel 10.000 keer zo hoog, om rond zonsopgang weer even scherp te dalen. Niet alleen ’s nachts maar ook aan het begin en einde van de dag is het dus gevaarlijk voor agouti’s om in het bos rond te lopen.

Crime scene investigation
De onderzoekers hingen vervolgens tientallen agouti’s een halsbandzender om en volgden maandenlang continu de sterkte van het radiosignaal. Ze konden zo precies zien wanneer dieren werden gedood, omdat het signaal dan plotseling niet langer varieert: een zgn. flatliner. Ze haastten zich dan het bos in om de crime scene te onderzoeken en aan de hand van sporen te bepalen wie de dader was. Ook plaatsten ze een camera bij het half-opgegeten kadaver om te zien wie ervoor terugkwam.

Zo bleek dat 17 van de 19 gedode agouti’s ten prooi waren gevallen aan de ocelot. De meeste waren rond zonsopgang en zonsondergang gegrepen, terwijl dan juist weinig agouti’s actief zijn. De nacht en schemering blijken zo inderdaad levensgevaarlijk voor agouti’s.

Op tijd naar bed
Tenslotte vergeleken de onderzoekers het dagprogramma van agouti’s tussen stukken bos die sterk verschillen in de hoeveelheid beschikbaar voedsel. Dat deden ze op twee manieren. Van gezenderde agouti’s bepaalden ze op welk tijdstip het dier zijn hol in- en uitging door te meten wanneer het signaal plotseling verdween en wanneer het plotseling weer verscheen. En met cameravallen bij de ingang van holen bepaalden zij hoe laat agouti’s hun holen binnengingen en weer verlieten.

De onderzoekers vonden dat de agouti’s in de voedselarme gebieden veel vroeger uit hun hol kwamen dan de agouti’s in de voedselrijke gebieden. De arme agouti’s keerden ook later terug in hun hol. Deze dieren gebruikten aanmerkelijk meer tijd om hun kostje bijeen te scharrelen. Omdat ze aldus veel actiever waren in de randen van de nacht dan hun rijk bedeelde soortgenoten, concluderen de onderzoekers dat arme agouti’s meer risico lopen om te worden opgegeten. “Dat hongerige dieren grotere risico’s nemen was al langer bekend”, stelt de Wageningse onderzoeker Patrick Jansen, “Maar nooit eerder is dit verschijnsel op zo’n overtuigende wijze met cijfer- en beeldmateriaal onderbouwd”.

Jansen wil nu onderzoeken wat de verschillen in sterftekans betekenen voor de zaadverspreiding door agouti’s, die op grote schaal boomzaden in de grond verstoppen als voedselvoorraad. “Als agouti’s worden gedood door een ocelot kunnen ze hun verstopte zaden niet langer opgegeten. Die zaden krijgen zo een grotere kans om te kiemen en een nieuwe boom te vormen. De arme agouti’s zorgen zo voor de zaadverspreiding van de boom waarvan zij niet meer zullen eten.”

Het onderzoek werd uitgevoerd met financiële steun van onder andere de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO).

Bron: Wageningen University