Giftige nieuwe soort snoerworm aangetroffen

Met de recente publicatie in het wetenschappelijk tijdschrift Marine Biodiversity Records (2015) van de eerste waarnemingen van de snoerworm Cephalothrix simula in de Nederlandse kustwateren is het aantal soorten Nederlandse snoerwormen op 20 komen te staan. De nieuwe soort is al in 2012 voor het eerst in de Oosterschelde verzameld maar het heeft enige tijd geduurd voordat met DNA-onderzoek met zekerheid kon worden vastgesteld dat het daadwerkelijk om deze soort gaat.

Zoals zo vaak als het om een nieuwe Nederlandse soort gaat is Cephalothrix simula een exoot, die oorspronkelijk uit de Noordwestelijke Stille Oceaan komt. In het einde van dit bericht wordt een zeer bizarre en uiterst giftige eigenschap van dit kleine wormpje beschreven.

DNA-onderzoek
Snoerwormen worden gekenmerkt door hun eenvoudige vorm. Het zijn dunne gladde zeediertjes met vaak maar weinig anatomische en kleurkenmerken. Dat maakt het voor een aantal soorten uit deze groep zeedieren moeilijk om ze in het veld, c.q. onderwater, met zekerheid te kunnen determineren. DNA-onderzoek is een modern en soms essentieel hulpmiddel om de diverse kleinere soorten snoerwormen van elkaar te kunnen onderscheiden.

In 2012 hebben Marco Faasse en Marianne Ligthart een viertal lichtoranje kleurige snoerwormen met een dikte van circa 2 mm. aangetroffen in de Oosterschelde bij Zierikzee en St. Annaland. Het uiterlijk van deze wormen leek verdacht veel op die van de West-Europese en ook van de Nederlandse kust al eerder waargenomen soort Cephalotrix rufifrons . Dat is tot nu toe de enige vertegenwoordiger van het geslacht Cephalotrix die autochtoon voorkomend bekend is van onze kustwateren. Maar die zijn meestal niet meer dan ongeveer 1 mm dik.

Met DNA-onderzoek, uitgevoerd door een laboratorium van de Virginia Commonwealth University, Richmond, USA is uiteindelijk aangetoond dat het inderdaad niet de bekende West-Europese soort betrof, maar de voor de Nederlandse en Noordwest Europese kustwateren nieuwe soort en exoot: Cephalothrix simula .

Beide Cephalothrix soorten hebben nog geen Nederlandse naam, worden ongeveer 20 cm. lang en zijn dus  Cephalothrix simula komt oorspronkelijk voor in de Noordwestelijke Stille Oceaan. In 2007 en 2013 zijn een tweetal wetenschappelijke publicaties verschenen waarin voor het eerst de aanwezigheid van deze soort op de Noordelijke Spaanse kust (Atlantische Oceaan) en de Middellandse Zee en Adriatische kust van respectievelijk Spanje en Italië wordt beschreven. In dezelfde periode (2011) is ook de aanwezigheid van Cephalothrix simula op de Noord-Amerikaanse Westkust beschreven. En in dezelfde periode (2012) zijn deze dunne Snoerwormen dus ook in de Zeeuwse Delta, bij Zierikzee en St. Annaland aangetroffen. Daarbij is tevens voor het eerst nu ook de aanwezigheid van deze exoot in de Noordwestelijke Europese kustwateren bevestigd.

Hoe de soort hier uiteindelijk terecht is gekomen en of de soort momenteel ook al elders op de Noordwestelijke Europese kust aanwezig is, is niet bekend. Wel kan met zekerheid worden vastgesteld dat aan de basis van deze wereldwijde verspreiding menselijk handelen ten grondslag ligt. Mogelijk gaat het hierbij om het meeliften van dieren in ballastwater van schepen en/of het grootschalig internationaal transport van schelpdieren.

Snoerwormen zijn predatoren die zich voeden met andere wormen. De exemplaren van Cephalothrix simula zijn op de Oosterschelde bodem aangetroffen in dichte populaties van schelpkokerwormen en spinragwormen, die mogelijk als voedsel voor onze nieuwe soort dienen.

Bizar
Hoewel Cephalothrix simula een onopvallende worm is, heeft het toch wel een zeer uitzonderlijk maar ook bizarre eigenschap. De Japanse onderzoekers Asakawa et al. hebben in 2013 in een wetenschappelijke publicatie beschreven dat in een enkele worm de voor mensen minimale dodelijke dosis van het neurotoxine Tetrodotoxine is aangetroffen.

In 48% van de onderzochte wormen is tenminste meer dan 20% van de minimale dodelijke dosis van het gif aangetroffen. Dat wil zeggen dat het eten van 1-5 van deze kleine snoerwormen en daarmee een dosis van ongeveer 24 mg. Tetrodotoxine al dodelijk kan zijn. Gelukkig komt de worm niet op onze menukaart voor. Tetrodotoxine is ook bekend van de zeer giftige kogelvis, de blauwgeringde octopus en sommige soorten watersalamanders, kikkers, weekdieren, krabben en zeesterren. Waarschijnlijk wordt het niet door deze dieren zelf gemaakt, maar is het een product van bacteriën die in deze dieren aanwezig zijn en waar de dieren zelf dus ongevoelig voor zijn.

Bron: Peter H van Bragt, Stichting ANEMOON
Foto’s: Marco Faasse, eCOAST Marine Research.