Evolutiegeschiedenis van de planten en hun toekomst

Wat er nu op aarde leeft, is bepaald door het verleden. Hoe soorten weten te overleven of hoe ze interacties aangaan met andere soorten heeft alles te maken met evolutionaire geschiedenis. Evolutionair ecoloog Edwin Pos doet onderzoek naar het spanningsveld tussen evolutie en ecologie. Hij neemt ons mee naar de Botanische Tuinen van de Universiteit Utrecht, waar je precies kan zien hoe de evolutie is gegaan. 

Wie aan het geologisch verleden denkt, ziet al snel beelden voor zich met dinosauriërs die 66 miljoen jaar geleden op aarde rondliepen. Maar de evolutie van planten begint al veel eerder. De eerste landplanten waren mossen, zoals levermossen. Deze mosjes groeien al ongeveer 475 miljoen jaar op aarde. Soortgelijke mossen vind je nu nog. Deze mossen blijven heel klein. Ze hebben geen wortels en geen vaatbundel systeem. Ze planten zich voort met sporen die zich verspreiden door de wind. 

Gaandeweg, na zo’n 100 miljoen jaar, komen de eerste planten op met echte vaatbundelsystemen. Dan ontstaan de varens, met grote bladeren en wortels. Dat is een voordeel, “wat je krijgt is dat je allemaal nieuwe variaties kan creëren, want je krijgt meer mogelijkheden om te variëren” legt Pos uit. En meer variatie zorgt ervoor dat planten op andere manieren op andere plekken kunnen groeien. 

Net als mossen verspreiden varens zich met sporen. In de evolutie ontstonden daarna de zaden. Dat begon met de naaktzadigen. Een voordeel is dat zaden voeding bij zich dragen. Een voorbeeld hiervan is de dennenboom met de dennenappel. Hierin zitten allemaal zaadjes. Maar de naaktzadigen nog geen vruchten. Dat ontstaat pas later, namelijk bij de bloemplanten.

De eerste bloemplanten, de bedektzadige waarbij de zaden worden omgeven door een vrucht, ontstaan 130 tot 150 miljoen jaar geleden. Die bloemen en vruchten zorgen ervoor dat de planten heel specifieke interacties kunnen aangaan, een co-evolutionair proces. Zo wordt een bloem bijvoorbeeld maar bestoven door één specifiek insect. Die bloemplanten zijn er veruit de meest diverse groep. 

Elke plant heeft zijn eigen evolutionaire bagage met kenmerken en aanpassingen op de omgeving en dus het ecosysteem. Maar die omgeving en de soorten waarmee de planten samenleven, zijn aan het veranderen. Want de temperatuur stijgt, bepaalde insecten verdwijnen of er komen concurrerende invasieve exoten. “Mensen vragen wel eens, ‘waarom passen soorten zich niet gewoon aan?’ Dat doen ze wel, maar dat gaat gewoon niet snel genoeg,” benadrukt Pos. 

Vroege Vogels TV over uitsterven en aanpassen is zaterdag 9 april 2022 om 19.50 uur te zien op NPO 2!