Erik Berends: Heilige, criminele, beroemde en nuttige eiken

Heilige eiken
Eiken zijn de grootste, sterkste en nuttigste bomen in Europa en waren vroeger dus heilig. De Grieken, Romeinen en de Scandinaviërs waren ervan overtuigd dat de eerste mens uit een eik was ontstaan. Ook de Kelten en Germanen beschouwden deze boom als heilig. Onder de eik werd rechtgesproken en de druïden hielden er hun erediensten onder. Ja, deze wijze mannen waren heuse eikenkenners en weigerden zelfs samen te komen als er geen eik aanwezig was. De Germanen noemden heilige eikenbossen ‘Loh’. In veel plaatsnamen vind je dit nog terug, zoals in Hoenderlo, Elslo en Heiloo. Ook wijze vrouwen hebben een uitgesproken voorkeur voor deze boom. Heksen dansen namelijk uitsluitend rond de eik.

Criminele eiken
De eik is een prachtige majestueuze boom. Niet voor niets spreken we van ‘de koning van het woud’. De uitspraak dat elke eik ooit gewoon een eikel is geweest, kunnen we dan ook beschouwen als regelrechte majesteitsschennis.
In ons land zijn de zomer- en de wintereik inheems. Zomereiken kunnen wel 30 meter hoog worden. Het zijn imposante bomen met mooie grillige knoestige takken. Vaak groeien ze meer in de breedte dan in de hoogte. In de duinen hebben ze door de zeewind vaak de vorm van struiken. De slankere en minder kronkelige wintereik komt niet zo vaak voor als de zomereik.
Amerikaanse eiken zijn op het ogenblik niet populair bij ons. Ze werden eind 19e eeuw aangeplant, maar deze immigranten zijn niet langer welkom in ons land en worden geweerd als criminele asielzoekers.

Duizendjarige eiken
Hoe oud zijn onze duizendjarige eiken? Een domme vraag? Of is het een flauw grapje? Nee, integendeel, het is een uiterst serieuze, wetenschappelijke vraag. Tien jaar geleden ontdekten bosonderzoekers op de Veluwe eiken die in kringen groeiden. Ze vermoedden dat deze minstens duizend jaar oud waren. Zo’n cluster zou zijn gegroeid doordat een eik van jongs af aan vlak boven de grond was afgekapt, waardoor steeds weer zijscheuten opgroeiden tot nieuwe stammetjes. Bomenliefhebbers juichten in koor: ‘Hoera, we hebben duizendjarige eiken in Nederland.’
Ze hadden te vroeg gejuicht. Eigenwijze wetenschappers onderzochten onlangs de duizendjarige eiken opnieuw. Hun conclusie: ‘Sorry, ze zijn geen duizend jaar oud.’
Hou oud ze dan wel zijn? Onze duizendjarige eiken zijn niet ouder dan tweehonderd jaar. Sorry.

De beroemdste
Voor echt stokoude eiken moeten we in Engeland zijn. De beroemdste boom van Engeland is de Major Oak in Sherwood Forest bij Nottingham. In deze eik zou Robin Hood zich hebben verborgen. Deze nobele Engelse volksheld stal van de rijken en gaf aan de armen, zoals bekend. Volgens de folklore gebruikte de sympathieke bandiet de holle stam van de Major Oak als schuilplaats of zelfs als hoofdkwartier voor zijn mannen in maillots.
Jaarlijks bezoeken vele duizenden mensen deze reusachtige eik met een stamomtrek van maar liefst 10 meter. Deze ‘believers’ zullen zwaar teleurgesteld zijn als ze lezen dat hun Major Oak waarschijnlijk hoogstens een sprieterig jong boompje was in de tijd van Robin Hood.

De dikste
In Nederland vinden we de dikste eik op landgoed Verwolde bij Laren in de provincie Gelderland. Hij wordt eenvoudig ‘de Dikke Boom’ genoemd. Deze eik heeft een omtrek van 7,7 meter bij een hoogte van 25 meter en is ongeveer 440 jaar oud. De dikke, holle stam loopt door tot hoog in de kroon. De eigenaar van deze boom had in 1767 het lieve sommetje van 275 gulden kunnen verdienen om de eik te gebruiken voor twee molenassen. Gelukkig koos hij niet voor het geld.
De Dikke Boom wordt bezongen in het bekende liedje van Annie M.G. Schmidt: ‘Ik heb een tante en een oom, die wonen in een eikenboom, een eikenboom in Laaaaren.’ Het is wetenschappelijk onderzocht, maar in de holle stam wonen geen tante en oom. Wel woont er een paartje kerkuilen in de boom.
Na een inzinking is de eik zich gelukkig weer wat aan het herstellen. De Dikke Boom heeft het nog niet heeft opgegeven.

De heiligste
Een andere bekende eik in ons land is de Heilige Eik in de gemeente Oosterhout. Deze boom is rond 1250 geplant. De stam van deze eik is door blikseminslag uitgehold en aan één zijde open. Eén levende tak maakt nu nog een volwaardige kruin. Er zou vroeger een kluizenaar in de eik gewoond hebben en deze boom of zijn voorganger zou ooit gebruikt zijn als boomheiligdom. Bij de Heilige Eik komen nog altijd wichelroedelopers bij elkaar.

Nuttige eiken
Weinig mensen beseffen tegenwoordig nog hoe nuttig eiken eigenlijk zijn. Onze voorvaderen bezaten die kennis nog wel. Zo dreven zij in de Middeleeuwen de varkens in de herfst de bossen in. Eikels worden ook wel ‘mast’ genoemd. Wanneer deze mast uit de boom valt, vieren de dieren feest. In de voedzame eikels zit namelijk veel vet. In een goed ‘mastjaar’ kwamen de varkens dan ook ‘vetgemast’ het bos uit. Diezelfde wijze voorvaderen gebruikten eikenhout om huizen en schepen te bouwen. De hele VOC-vloot dreef op eiken. Ook de bekende natuurbeschermer Jac. P. Thijsse zag in hoe nuttig de eik is. Zo schreef hij enhousiast in een van zijn Verkade-albums: ‘Ja, de eik, dat is nog eens een boom. Ik zou wel eens een lijst willen zien van alle dieren die van hem afhangen. Die lijst zou beginnen met het trotse hert en eindigen met kleine onzichtbare diertjes, waar ik niets van afweet. Daar zijn er bij die de eikels eten, andere nemen de bladeren, weer andere de schors en zelfs de wortels hebben hun gasten.’ (Jac. P. Thijsse, Herfst , 1908)

Gouden tips
De eik is in nog veel meer opzichten een uiterst nuttige boom. Ben je wat bangelijk van aard? Geen probleem. Waakhonden en alarmsystemen zijn niet meer nodig. Bind twee eikentwijgen samen met een rode draad, zodat ze samen een gelijkbenig kruis vormen. Hang dit op in huis en je bent afdoende beschermd tegen het kwaad.
Bliksemafleiders zijn ook overbodig: hang wat eikels bij je raam en je bent beschermd tegen de bliksem.
Wil je niet ziek worden in de winter? Probeer in de herfst een vallend eikenblad te vangen en je voelt je de hele winter zo gezond als een vis.
Je kunt voortaan ook je stiletto en pepperspray thuis laten. Stop een eikeltje in je broekzak en het zal je tegen alle mogelijke narigheid beschermen en het is ook nog goed voor je potentie.
Na deze lofzang op de mooie, heilige en nuttige eik zullen velen uitroepen: ‘Ik wil ook een eik in mijn tuin!’ Ten slotte nog een gouden tip voor deze enthousiastelingen: plant de eikel bij nieuwe maan en het geld zal spoedig bij je binnenstromen.

© Erik Berends, Abcoude, 2010.