Een kosmos van korstmossen

Van ijzige vlaktes in Antarctica tot het hartje van de Saharawoestijn. Korstmossen vind je overal ter wereld. Ook hier in Nederland zie je ze overal om je heen. Op boomstammen, straatstenen, regenpijpen en bladeren. Maar wat voor organismen zijn het eigenlijk?

IVN Natuurgidsen en korstmossenliefhebbers Miranda Engelshoven en Lukas Verboom trekken samen met Menno park Schothorst in en vertellen er meer over.

Wie de term ‘korstmos’ hoort, denkt in eerste instantie misschien dat die met een korstachtige mossensoort van doen heeft. Maar dat is niet het geval. Sterker nog, een korstmos is eigenlijk niet één organisme, maar een symbiose, ofwel samenwerking, tussen twee organismen. Namelijk een alg en een schimmel.

“In die symbiose zorgt de alg via fotosynthese voor voedingsstoffen, terwijl de schimmel zorgt voor structuur en bescherming”, legt Verboom uit. “Door die samenwerking kunnen ze heel erg goed groeien op plekken waar andere organismen, zoals planten, juist niet groeien.”

“Korstmossen groeien op de gekste plekken” vertelt Engelshoven. “Als je er eenmaal door gefascineerd raakt kun je niet meer normaal over straat. Op elke boom, stoeptegel en zelfs op stukken plastic zijn wel korstmossen te vinden. Met de meest fascinerende structuren en kleuren.”

Ook het team van Vroege Vogels TV gaat regelmatig op zoek naar korstmossen. De pracht van korstmossen in Wolfheze is te zien in onderstaande fragment.

De algen zijn over het algemeen al als eencellige organismen aanwezig op het oppervlak waarop een korstmos begint te groeien. Zij kunnen ook zonder schimmels overleven. De sporen van de schimmels daarentegen, zijn afhankelijk van de algen voor hun voortbestaan. “De sporen van schimmels landen op een alg en wanneer de natuurlijke omstandigheden geschikt zijn, vormt zich een korstmos door de symbiose”, zegt Verboom. “De schimmel bepaalt welk korstmos zich vormt en geeft daarom de wetenschappelijke naam aan het korstmos.”

In de volksmond danken korstmossen hun naam vaak aan hun uiterlijk. “Zo heb je bekermosjes met een staafachtige structuur, schildmossen die eruitzien als kauwgumplakken, vingermossen, schotelkorsten, hamsteroortjes en ga zo maar door”, aldus Engelshoven.

Omdat korstmossen hun voeding uit de lucht halen, heeft de luchtkwaliteit grote invloed op welke soorten ontstaan. Dat maakt ze een bijzonder goede natuurlijke indicator voor hoe het met de lucht in een gebied gesteld gaat. Verboom geeft zure regen als voorbeeld: “in de jaren zeventig en tachtig verdwenen daardoor allerlei soorten korstmossen die nu weer terug zijn.” Een ander voorbeeld wat nu erg speelt is volgens Verboom ammoniak. “Dat bepaalt nu in grote mate wat er wel en niet groeit.”

Een aantal jaar geleden maakte verslaggever Merlijn een reportage over dit probleem:

Bron: IVN Natuureducatie