Een half miljoen boerenzwaluwen!

Tijdens onze eerste zoektocht waren er nog niet veel zwaluwen in de drogere gebieden. Ze hadden zich vooral verzameld in de natte gebieden langs de Kafue River en andere moerasgebieden. Op dat moment waren daar meer insecten aanwezig dan in de drogere binnenlanden. Onze verwachting was dat gedurende november en december ‘onze’ slaapplaatsen zich zouden vullen met meer zwaluwen.

Onze ‘werkdag’ ziet er doorgaans als volgt uit: opstaan om 6 uur,  koffie zetten en de 30 onderzoeksvogels onderzoeken. Tussen 8 en 9 uur zijn we daarmee klaar en gaan we ontbijten. Vervolgens gebruiken we de morgen om de data in te voeren en de ringgegevens te verwerken.  In de namiddag rond 16 uur gaan we eten koken, om 17 uur rijden we naar de vangplek en zetten de netten op. Doorgaans zijn we terug tussen 19.30 en 20.00 uur. Dan gaan we eerst nog de 30 meegebrachte onderzoeksvogels ringen en wegen. Daarna zit onze dagtaak erop en genieten we na met een al dan niet (vaker niet) koel biertje.

Deze slaapplaats bevindt zich bij een stuwdam met achterliggend meer op het terrein van een farm in dit gebied. Het stuwmeer is begroeid met lisdodde velden en kleine stukjes Afrikaans riet. In het verleden brachten hier grote aantallen boerenzwaluwen de nacht door. De laatste jaren is dit echter volgens de bewoners minder geworden. We kampeerden op de campsite van Nkanga, op een paar kilometer afstand van de roost.

We hadden verwacht dat de aantallen boerenzwaluwen hier duidelijk waren toegenomen. Dat was helaas niet het geval. De groep varieerde van enkele honderden tot een paar duizend. We hebben 615 boerenzwaluwen gevangen en geringd, waarvan elke dag 15 adulten en 15 juvenielen zijn onderzocht. De gewichten van de zwaluwen waren vrij laag, wat wijst op weinig voedsel. Het was erg droog gebleven waardoor er weinig insecten waren, wat de mogelijke oorzaak kan zijn. Na regenbuien gaan mieren en termieten zwermen en vormen een belangrijke voedselbron voor o.a. de boerenzwaluwen.

 
Slaapplaats Mafundzalo Ranch, Kabwe. 24 t/m 28 november

Deze slaapplaats, eveneens  gelegen in rietvelden van een stuwmeer op deze farm, beschouwden we als een mogelijk kleine slaapplaats. We werden echter prettig verrast door de aanwezigheid van naar schatting 50.000 – 80.000 zwaluwen, waarvan grote aantallen ons al zaten op te wachten op de electriciteitsdraden in de nabije omgeving. We vingen en ringden hier 1202 boerenzwaluwen, waartussen een geringd exemplaar met ring uit Estland.

Ook grote aantallen wevers, vooral roodbekwevers (quelea’s), gebruikten het riet als slaapplaats en we hadden enkele avonden flinke aantallen ervan in onze netten, wat belemmerend werkte op de aantallen gevangen boerenzwaluwen.

We mochten gebruik maken van de guest-rooms van het huis van de familie Burton, die erg gastvrij voor ons waren.

Achter de slachterijen van Zambeef bij Chisamba en de stinkende afvalhopen daarachter ligt een prachtig stuwmeer met veel water  en veel watervogels. In de omringende rietvelden, bestaande uit lisdodde en Afrikaans riet slapen veel vogels, o.a. grote groepen wevers, een grote groep koereigers en op het water dalen elke avond een dertigtal roze pelikanen (Pelicanus  rufescens). Verder zie je reigers, ibissen, eenden en maraboes rondvliegen.

We hadden er een bescheiden groepje overnachtende boerenzwaluwen aangetroffen en de verwachting was dat er nu meer zouden zijn. Het aantal was wel wat toegenomen, maar niet zoveel als we hadden verwacht. Er vlogen ’s avonds rond de 1000 boerenzwaluwen rond om een plekje in het riet te zoeken. We vingen er voldoende voor ons onderzoek en in totaal ringednen we hier 561 boerenzwaluwen. Heel bijzonder was de vangst van een boerenzwaluw met een ring van onszelf. Deze bleek afkomstig van onze vangavond op 10 november in Ndola, 500 km. noordelijker. Een bewijs dat de zwaluwen nog bezig waren met de trek in zuidelijke richting. Tevens vingen we hier een boerenzwaluw met een Budapest ring.

We overnachtten zelf in een huisje van de Fringilla Farm, een restaurant annex bungalow- en chalet park, die er precies tegenover was gelegen.

De slaapplaats in dit park was gelegen in uitgestrekte rietvelden langs de Kasanka River. Op een paar honderd meter afstand in een bosgebied sliepen overdag een paar miljoen vliegende honden, strawcouloured fruitbats, een vruchten-etende vleermuis. Als deze dieren tegen 18 uur de lucht vulden en vertrokken naar hun voedselgebieden, - wat een indrukwekkend gezicht was! - arriveerden de boerenzwaluwen om in het riet te gaan slapen. Op onze eerste vangavond op 12 november sliepen er een paar honderdduizend zwaluwen en hadden we een goede vangst. De verwachtingen waren daarom hoog gespannen.

Toen we op 4 december onze netten opzetten waren de boerenzwaluwen echter verdwenen. De 1e avond vingen we er 28, de 2e avond slechts 2! Volgend de parkwachters kwam dat door de vleermuizen die als een bedreiging beschouwden.

De volgende avonden waren er gelukkig meer zwaluwen aanwezig en we konden nu goed zien hoe ze reageerden op de vleermuizen. De eersten werden onder alarm door kleine groepjes zwaluwen aangevallen, maar toen er meer kwamen, gingen de zwaluwen hoog boven ze vliegen. Ze vertoonden dezelfde reactie als bij een roofvogel.

We konden in totaal nog 526 zwaluwen ringen.  We vingen nog een boerenzwaluw met een Turkse ring. We hebben goede hoop dat wanneer de fruitbats eind december vertrokken zijn, er meer boerenzwaluwen zullen komen, want het is een uitstekende geschikt gebied voor ze.

We overnachtten op de nabijgelegen Pontoon Campsite, een kampeerplaats zonder voorzieningen maar zeer rustig en mooi gelegen aan de rand van de rivier.

Slaapplaats Lake Itawa, Ndola. 9 t/m 12 december

Toen we op 10 november deze plek uitprobeerden troffen we meer dan een half miljoen zwaluwen aan die op dit grote meer met uitgestrekte en vrijwel ontoegankelijke rietvelden aanwezig waren. Ndola is een industriestad, gelegen in de Copperbelt Province en de 2e grote stad van Zambia. Het ligt dicht bij de grens met Congo.

Vanwege de enorme aantallen zwaluwen die we eerder aantroffen hadden we flinke vangsten verwacht. Dat bleek tegen te vallen. Tijdens de drie vangdagen bleken er amper nog boerenzwaluwen aanwezig te zijnen vingen we resp. 8, 0, en 1 boerenzwaluwen. Kennelijk was deze plek alleen gebruikt tijdens de trek zuidwaarts en waren alle zwaluwen inmiddels doorgetrokken. De vangst van een zwaluw hier vandaan in Chisamba was daar een duidelijk bewijs van.

We logeerden in een lodge niet ver van de vangplek, gelegen aan de buitenkant van de stad. Aan ons verblijf hier kwam abrupt een einde toen in de nacht van 12 december de lodge werd overvallen door een gewapende groep van 5 mannen. Een groot deel van onze uitrusting, geld en kleren werd onder bedreiging van een Kalashnikov meegenomen. Ook de passen en papieren van Sjoerd en Jacintha werden gestolen. Gelukkig bleven de onderzoeksgegevens in ons bezit en werd niemand gewond. De schrik was echter groot.

Om nieuwe passen te krijgen reden we terug naar Lusaka en meldden we ons bij de Nederlandse ambassade, waar we goed opgevangen en geholpen werden.

We weten op dit moment nog niet  wanneer we de draad weer oppakken.

Bennie van den Brink

 
Meer informatie en foto’s over het Zambia Barn Swallow Project kunt u vinden op de website van Vogelbescherming en op boerenzwaluw.nl.

Foto © Bennie van den Brink