Dik van der Meulen: Thijsse’s Vogeljaar

Maar eerst een citaat, van Jan Wolkers: ‘In Mijn prille jeugd waren er maar twee schrijvers. God, die de Bijbel had geschreven en Jac. P. Thijsse, die de Albums van Verkade geschreven had.’

Ik heb veel met Jan Wolkers niet gemeen, maar twee dingen wel: ik houd van de natuur en ben opgegroeid met Thijsse. Met zijn Verkade-albums, maar vooral met Het Vogeljaar. Ik kocht het als scholier, van mijn zakgeld, bij De Slegte. Het staat nog altijd in mijn kast, een tweede druk uit 1913, stukgelezen door de vorige bezitter en door mij. Thijsse’s Vogeljaar is het mooiste natuurboek dat ooit in Nederland is geschreven. Als Thijsse nog zou leven, zou hij voor dit boek de Wolkersprijs en de voor rest van zijn oeuvre de P.C. Hooft-prijs moeten krijgen – een prijs die Wolkers overigens heeft geweigerd. Maar dit ter zijde.

Thijsse schreef zó beeldend over de natuur, dat je je al lezend in een bos waant, omringd door mezen, vinken en spechten, of in een weide vol grutto’s, tureluurs en kemphanen. Al krimpt je hart als je vervolgens aan de levenloze weilanden van nu denkt.

Thijsse’s kracht was zijn toon. Al in zijn eerste boeken, die hij samen met zijn vriend Eli Heimans schreef, wist hij de plechtigheid van de negentiende eeuw af te schudden. En hij had humor. Vorige week nog moest ik aan hem denken, toen ik langs een varkensstal fietste en een wolk vliegjes in mijn gezicht kreeg. (Gek genoeg vind je de grootste concentraties insecten bij de mensen die ze uitroeien.) Thijsse kreeg ze, fietsend rondom de Zuiderzee, eveneens in mond, neus en ogen. Hij schreef: “Als ze krijgen wat ze verdienen, dan hebben ze zeker een onuitsprekelijke, lange, Latijnse naam en ik denk wel, dat hun larven leven in koemest of anders in veenmodder.”

Kijk, zó hoor je over de natuur te schrijven. Liefdevol, maar ook weer niet overdreven verheerlijkend. Thijsse bereikte er duizenden lezers mee, en zorgde er bijna in zijn eentje voor dat Nederlanders van de natuur gingen houden. Eigenlijk kleefde er maar één nadeel aan: natuurliefhebbers na Thijsse probeerden net zo te schrijven als hij – maar bij hen verwerd de lichte toon vaak tot oubolligheid en verkeerde de humor in meligheid. Reden dat natuurbladen soms onleesbaar zijn en je bij natuurfilms vaak het geluid moet afzetten.

Gelukkig zijn er ieder jaar weer uitzonderingen. De genomineerden van de Wolkersprijs 2018 leveren daarvoor het bewijs.