Deze vis wil je niet tegenkomen aan de Nederlandse kust

De naam pieterman klinkt misschien onschuldig, maar deze - voor velen onbekende - vis is één van de giftigste dieren van Europa. De familie Pietermannen (Trachinidae) kent meerdere soorten. De kleine pieterman (12 tot 18 cm lang) en grote pieterman (25 tot 40 cm lang) komen voor in de Nederlandse en Belgische wateren. Verder zijn er nog soorten als de gevlekte en bonte pieterman. Deze soorten komen alleen verder naar het zuiden voor. Pietermannen verbergen zich graag onder een laagje zand aan de kust om te loeren op prooivissen. Vaak zijn daardoor alleen de ogen en het voorhoofd zichtbaar. De vissen verdwijnen snel wanneer er gevaar dreigt, maar je kunt pech hebben wanneer je op blote voeten over het strand loopt, vooral in juni en juli wanneer de vis op laag water aan het broeden is. Ze hebben namelijk een geheim wapen.

De kleine pieterman is een langwerpige, slanke tot wat plompe vis met een zijdelings platgedrukt lichaam. De grove snuit heeft ook een naar boven gerichte bek. De korte eerste rugvin heeft scherpe stekels en op de kieuwdeksels zitten ook lange gifstekels. De kleine pieterman heeft een goudgele rug en donkere vlekken op zijn kop en flanken. De buik is zilverwit. De vis komt voor op zandbodems vanaf de getijdenzones tot enkele tientallen meters in de zee. Het dier jaagt vooral ’s nachts op levende kreeftachtigen op de bodem, zoals garnalen en kleine krabben, bodemdieren en viseieren. De kleine pieterman is langs de Nederlandse kust van de Noordzee nu vrij algemeen.

De grote pieterman is een langwerpige, slanke vis met een zijdelings platgedrukt lichaam. De kop is redelijk groot en de bek staat omhoog gericht. In tegenstelling tot de kleine pieterman zitten op de snuit twee tot drie korte stekels. De vis is aan de bovenzijde groenachtig en zijn flanken zijn bruingeel met lichtere en donkerbruine schuine strepen. Op de eerste rugvin zit een donkere vlek en vijf tot zeven stekels. De grote pieterman leeft op zandbodems tot een diepte van 100 meter en in de zomer bij de kust tot 30 meter. Overdag wacht de vis op langskomende prooidieren en ’s nachts jaagt de vis op kleine vissen en kreeftachtigen. De grote pieterman komt onder andere voor in de Noordzee. Vroeger was deze algemeen, tegenwoordig is deze zeldzaam.

De pietermannen zijn giftig door hun scherpe en spitse stekels. Deze stekels bevinden zich op de kieuwdeksels en de rugvin van de vissen en zijn verbonden met een aantal gifklieren. Wanneer er gevaar in de buurt is, komen deze stekels ter verdediging overeind. Het gif verspreidt zich in het slachtoffer en lost de rode bloedlichaampjes op. Zo kunnen roodheid, zwellingen, wondjes, hevige pijn, koud zweet en duizeligheid ontstaan. Soms verlammen de gestoken lichaamsdelen. Wij kwamen de kleine pieterman ook tegen toen we een jaar geleden op Texel aan het filmen waren.

Wanneer je door een pieterman gestoken wordt, kun je weinig doen. Het gif van de pieterman bevat een eiwit dat wordt afgebroken bij temperaturen van 35-40 graden of hoger. Het beste kun je de wond zo snel mogelijk onder de warme kraan houden voor 15 à 20 minuten, eroverheen plassen als er geen kraan in de buurt is of een laag heet zand op de getroffen plek leggen. Wanneer iemand een allergische reactie krijgt, is het zaak om zo snel mogelijk medische hulp in te schakelen. Eén van onze eigen redacteuren is zelf een keer geraakt door een stekel van een pieterman. Ze werd duizelig en viel om. Na 15 uur met een verlamde hand rond te hebben gelopen, was het gelukkig voorbij. Ze zal deze vis en zijn impact in ieder geval nooit meer vergeten.

Wanneer de getroffen plek van het slachtoffer goed wordt verzorgd, gaan de symptomen vanzelf over wanneer de giftige eiwitten zijn afgebroken. De afgelopen 100 jaar zijn er - zover bekend - zo’n drie mensen overleden aan de steek van een pieterman. Dit kan bijvoorbeeld gebeuren wanneer een ader wordt doorgeprikt en het vergiftigde bloed zich verspreid door het lichaam naar de longen of naar het hart. Het zou kunnen dat er nog meer mensen verdronken zijn door de pijn of verlamming die kan volgen na de steek van een pieterman. Dat is lastig na te trekken.

Bron: Stichting Anemoon, Wetenschap in beeld, Rode Kruis