Code rood voor het klimaat

De conclusies van het VN-klimaatrapport, dat maandag 9 augustus 2021 is verschenen, zijn niet mals. Het klimaat verandert snel en de gevolgen zijn groot: extremer weer, droogte, minder ijs op Noord- en Zuidpool en een fors hogere zeespiegel. Het is zelfs de vraag of Nederland over enkele eeuwen nog volledig bestaat. In Vroege Vogels is zondag NIOZ-onderzoeker Aimée Slangen te gast. Zij doet onderzoek naar zeespiegelstijging en is betrokken bij dit klimaatrapport. Ook de Wageningse hoogleraar Marten Scheffer schuift aan. Hij doet onderzoek naar kantelpunten in complexe systemen zoals het klimaat. De vraag is of het klimaat nu ‘aan het kantelen is’.  De verkeerde kant op.

‘De fossiele industrie is ten dode opgeschreven’. Dat zegt de secretaris-generaal van de Verenigde Naties, Antonio Guterres in een eerste reactie op het klimaatrapport. ‘Het is code rood’, voegt hij er nog aan toe. De Britse premier Johnson spreekt van een wake-up call en volgens EU Commissaris Frans Timmermans is het nog niet te laat om het tij te keren. En gaan in ons land zelfs stemmen op om een soort wetenschappelijk adviesorgaan (een soort OMT) voor het klimaat op te richten.

Aan het klimaatrapport hebben honderden wetenschappers meegewerkt uit 66 landen. Ze hebben samen gekeken naar 14.000 internationale klimaatonderzoeken. De studie is uitgegeven door het Intergovernemental Panel on Climate Change (IPCC). Dat instituut stelt elke 6 a 8 jaar een rapport op over de stand van de wetenschap rond het klimaatprobleem. Dit nieuwe rapport is de basis voor het klimaatbeleid van regeringen over de wereld. Ook ligt het op tafel op de grote jaarlijkse klimaattop, dat in november in het Schotse Glasgow plaatsheeft.

Het IPCC presenteert in het rapport een aantal scenario's voor de toekomst. In het meest optimistische geval blijft de opwarming deze eeuw beperkt tot 1 tot 1,8 graden. In het meest pessimistische scenario kan er sprake zijn van een stijging met wel 5,7 graden, met alle gevolgen van dien. Volgens Slangen is zeespiegelstijging door de opwarming van de aarde onomkeerbaar. Als de wereldwijde uitstoot niet fors wordt teruggebracht dan kan de gemiddelde stijging in 2100 al 80 centimeter hoger zijn. Belangrijk voor Nederland is de toekomstige ijssmelt op Antarctica. Als de Zuidpool veel ijs verliest door de opwarming dan kan de zeespiegel al binnen enkele eeuwen met meters stijgen. En daarmee komt het voortbestaan van een deel van Nederland in gevaar.

Extreem weer, het smelten van het poolijs en bosbranden. Met de opwarming van de aarde zouden deze gevolgen wel eens onomkeerbaar kunnen zijn. Het zijn zogenoemde kantelpunten in het klimaat. Ook in het IPCC-rapport wordt dat expliciet benoemd. Volgens ecoloog Marten Scheffer is het principe van ‘kantelpunten’ terug te zien in de natuur, het klimaat en zelfs in de maatschappij. Bij een kantelpunt zorgt een relatief kleine verandering voor een relatief groot gevolg, en kan het klimaat in een andere evenwichtssituatie terecht komen, met alle problemen van dien.

Een klassiek voorbeeld: het Nederlandse oppervlaktewater. Veel sloten en plassen zijn doorgaans of helder, met veel waterplanten, of troebel, met veel algen. De overgang van helder naar troebel kan optreden als de hoeveelheid meststoffen in het water zo oploopt dat een kantelpunt bereikt wordt. Dan springt het ene ‘systeem’ (helder) ineens over in een ander ‘systeem’. Als een plas eenmaal troebel is, is dat lastig om te keren.

Marten Scheffer kreeg in 2009 de prestigieuze Spinozapremie, voor zijn onderzoek naar plotselinge omslagen in complexe systemen als natuur, klimaat en zelfs de maatschappij