'Chico Mendes zette strijd voor Amazone op de kaart'

Elenira Mendes staat naast de kogelgaten en bloedsporen in de achterdeur van haar ouderlijk huis in het Amazonestadje Xapuri in het westen van Brazilië. Het is de plek waar twintig jaar geleden haar vader Chico Mendes werd vermoord, de rubbertapper die wereldwijd bekendheid kreeg door zijn strijd voor het behoud van het tropisch regenwoud.

Elenira was nog maar vier toen haar vader het slachtoffer werd van een aanslag. Toch kan ze zich nog een aantal beelden voor de geest halen van die moord op de 22e december 1988. Precies een week eerder was Chico Mendes 44 geworden. ,,Hij voorspelde toen al dat het zijn laatste verjaardag zou worden'', zegt Elenira. ,,Kort daarvoor had hij tijdens een bezoek aan Rio de Janeiro al van een aantal vrienden afscheid genomen. Hij bedreigde de belangen van zoveel machtige mensen. Hij wist dat hij gevaar liep.''

Charlinson Maciel is een neef van Mendes. Hij steunde de rubbertapper in diens strijd tegen de ontbossing en voor sociale rechtvaardigheid. ,,Op veel rubberplantages werden de arbeiders uitgebuit'', zegt Maciel. ,,Onderwijs voor de kinderen van de tappers was er niet en ook de medische voorzieningen lieten te wensen over.''

De grootste bedreiging voor de rubbertappers was de snel voortschrijdende ontbossing. De rubberbomen zijn de belangrijkste bron van inkomsten voor de tappers. Mendes verzette zich daarom als vakbondsman en later ook als politicus tegen veehouders en andere grote landeigenaren, die vaak de drijvende kracht achter houtkapprojecten waren.

,,In 1987 wekte mijn vader de woede van grote landeigenaren en politieke tegenstanders toen hij de Bank of Interamerican Development wees op de gevolgen van de aanleg van een weg door het regenwoud'', zegt Elenira. ,,De bank zegde daarna de steun aan het project op.''

Chico Mendes werd in die periode verscheidene keren aangevallen. Ook ontving hij doodsbedreigingen. De lokale overheid zorgde daarom voor beveiliging voor de rubbertapper. ,,Op de avond dat hij werd vermoord, waren er twee lijfwachten bij hem'', zegt Elenira. ,,Vlak voor het eten ging hij naar buiten om een douche te nemen. Het was toen al donker. Plots hoorden we enkele schoten. Mijn vader stapte vervolgens het huis weer binnen. Hij viel in de armen van mijn moeder. Kort daarna overleed hij.''

De politie wist de daders vrij vlot op te sporen. De schoten waren afgevuurd door Darcy Alves Pereira. Ook zijn vader Darli Alves da Silva, de eigenaar van een grote veeboerderij in Xapuri, was bij de aanslag betrokken. De familie Alves wilde van Mendes af, omdat de rubbertapper zich verzette tegen de uitbreiding van de grote veeboerderijen. De grootgrondbezitter en zijn zoon werden in 1990 elk tot achttien jaar cel veroordeeld, maar ze hebben die straf niet helemaal hoeven uitzitten.

Twintig jaar na de moord is aan het huis van Chico Mendes zo weinig mogelijk veranderd, zodat bezoekers kunnen zien hoe de rubbertapper leefde. Op een tafel in de keuken liggen dominostenen. Mendes en zijn twee lijfwachten waren hiermee kort voor de moord aan het spelen. Schuin tegenover het huis is een museum ingericht. Daarin zijn onder meer foto's en nationale en internationale onderscheidingen van de rubbertapper te zien.

Elenira denkt dat als haar vader nog had geleefd, de voortschrijdende ontbossing hem bitter had gestemd. Maar net als Charlinson Maciel denkt ze dat er sinds de dood van haar vader ook veel is verbeterd. Maciel rept onder meer van het naar Chico Mendes genoemde bosgebied in Acre, dat aan gezinnen van rubbertappers is toegewezen.

Voor Elenira is het vooral van belang dat de strijd tegen de ontbossing een belangrijke kwestie is geworden. ,,Mijn vader wordt in Brazilië als een held gezien. Als het milieu ter sprake komt, is het onvermijdelijk dat de naam Chico Mendes valt.''

Bron: ANP