Chantal van Dam: De vis wordt duur betaald

Een mens heeft vooroordelen. Bijvoorbeeld dat het werk van Herman Heijermans achterhaald en niet meer te pruimen is. Neem zijn bekendste toneelstuk Op hoop van zegen. Iets voor het amateurtoneel, dacht ik, leuk voor op vlaggetjesdag, maar verder terecht in de literaire canon opgeborgen. Tot een professionele theatergroep het stuk weer opvoerde en er geweldig succes mee had. Ik werd nieuwsgierig. Als zeebioloog kon ik niet om de voorstelling heen, vond ik en kocht kaartjes.

De theatergroep was bedacht op mensen met vooroordelen. Je moest bereid zijn door het bekende verhaal heen te kijken, stond er in het programmaboekje, dan zou er een wereld voor je opengaan. Misschien zelfs onze eigen wereld.

En zo was het ook. In het toneelstuk neemt een reder willens en wetens het risico om een wrakkig schip op de haringvisserij uit te sturen. Het schip vergaat met man en muis. De reder - hij heet toevallig Bos - incasseert het verzekeringsgeld. De vissersgemeenschap blijft aangeslagen en machteloos achter.

Ik herkende meteen de kredietcrisis in het drama. En zag overeenkomsten met de bonussen opstrijkende bankdirecteuren, de ondergang van de Landsbanki, verzwolgen spaartegoeden, falend toezicht en de samenleving die voor de schade mag opdraaien. Inderdaad: de vis wordt duur betaald. Ik meende zelfs in het klokgelui dat elke scene besloot, de gong van de Amsterdamse beurs te horen.

Als zeebioloog vergeleek ik ook de visserijwereld van toen met die van nu en zag eerst alleen grote verschillen. Sociale misstanden zoals in Heijermans’ tijd komen in Nederland niet meer voor. De schepen zijn veilig, de vistechnieken perfect. Op haring vissen is geen slavenwerk meer, maar eerder een fluitje van een cent. En de reders zijn zo fatsoenlijk geworden dat zij voor die haring het MSC keurmerk kregen, het hoogste cijfer voor goed gedrag dat je in de visserij kunt halen. Wat een vooruitgang! Zeker als je bedenkt dat de haring er dertig jaar geleden bijna was geweest. Opgevist, door reders die toen nog niet zo verstandig waren.

De Noordzeeharing is gered, maar nu staat de kabeljauw er onrustbarend slecht voor. De tongstand is belabberd, de scholstand kielekiele. En kijk je verder dan de Noordzee, dan kom je wereldwijd nog veel meer narigheid tegen. Groeiende overexploitatie, dalende vangsten, illegale visserij, gebrekkige controle, asociale visserijakkoorden, eigen markt eerst, lokale vissers die de dupe zijn en vis die duur wordt betaald.
Als je ‘t mij vraagt is Heijermans nog behoorlijk aktueel.