Bos profiteert van crisis

De jaren dertig waren jaren van crisis met hoge werkloosheid. Amsterdam had toen ruim 50.000 werklozen en de gemeente was naarstig op zoek naar werkverschaffingsprojecten. De aanleg van het Bos bood hiertoe een goede mogelijkheid met als financieel voordeel dat het rijk een deel van de loonkosten betaalde. Onder de leuze ‘Vijf jaar werk voor duizend man’ zette de gemeente Amsterdam werklozen in, bij de uitvoering van het Boschplan. Het werk stond onder leiding van de Nederlandse Heidemaatschappij. Het zou uiteindelijk veel langer duren dan vijf jaar en alleen al tussen 1934 en 1940 werkten er 20.000 mensen in het Bos. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd de uitvoering van het werk op een lager pitje voortgezet, nog altijd onder toezicht door de Nederlandse Heidemaatschappij. De Duitse bezetter richtte op verschillende plekken werkkampen in. Bij de Ringvaart in de buurt van het gemaal kwam een kamp voor politieke niet-joodse gevangenen. En ten noorden van de Bosbaan een werkkamp voor Joden. Zij moesten sloten trekken in de Oeverlanden van de Nieuwe Meer. Tot ze op een dag in overvalwagens werden afgevoerd waarna er niets meer van hen is vernomen. Op verschillende plekken in het Bos werden geschutsopstellingen en zoeklichten gebouwd ter bescherming van het strategisch belangrijke Schiphol. Ten behoeve van het luchtdoelgeschut werden stroken jonge bosaanplant gekapt. Begrijperlijkerwijs werd tijdens de winter van ‘44/’45 eveneens veel hout gekapt door de hongerende stedelijke bevolking. In de eerste jaren na de oorlog werd nog steeds in werkverschaffingsverband gewerkt door zogenaamde DUW arbeiders (Dienst Uitvoering Werken). Daarna namen aannemers het werk met grote machines over. In 1955 was ook het grondwerk voor het zuidelijke – het jongste - gedeelte van het Bos klaar. De laatste bomen werden op 25 maart 1970 ter gelegenheid van de nationale boomplantdag op de zuidelijke helling van de heuvel door schoolkinderen geplant.

Bij het ontwerpen van het Amsterdamse Bos in de jaren dertig van de vorige eeuw stond één ding vast: het moest een gebruiksbos zijn voor alle Amsterdammers. Ideeën hiervoor werden uit het buitenland gehaald. Tot dan waren de Nederlandse parken vooral bedoeld voor een zondagse wandeling. Dat in Londen mensen in parken op het gras mochten zitten of picknicken was revolutionair. De Duitse volksparken hadden als belangrijkste doel mensen de ruimte te geven voor sport en recreatie. Het Amsterdamse Bos moest een ideale mix zijn van natuurlijk parklandschap en mogelijkheden voor recreatie en ontspanning. De grote speelvijver en de grote speelweide zijn een voorbeeld van deze mix: niet alleen om naar te kijken, maar ook om te gebruiken. Een groot deel van het bos is in de Engelse landschapsstijl ontworpen. Vanaf de heuvel zijn de kenmerken van deze landschapsstijl goed te herkennen. De Engelse landschapsstijl heeft een natuurlijke uitstraling: glooiende weiden, verspreide boomgroepen, bochtige watergangen en gekromde bosranden. Door bewust ontworpen zichtlijnen en ‘verdwijnpunten’ lijkt het bos groter dan het is. Het geeft de illusie van oneindigheid: wat ligt er om de hoek? En om de volgende hoek?

Het gebied waar nu het Amsterdamse Bos ligt, was vroeger veengebied. In de negentiende eeuw is het veen grotendeels afgegraven. Het gedroogde veen (turf) werd gebruikt om de Amsterdamse huizen te verwarmen. Het gebied kwam daardoor een stuk lager te liggen en moest worden bemaald. Technisch gezien is het Amsterdamse Bos dus een polder.
Niet heel het gebied werd afgegraven. In de Oeverlanden bij de Poel ligt het veen nog aan de oppervlakte. Hier is het oude landschap te vinden. Daar komen nu bijzondere dieren- en plantensoorten voor zoals de kleine watersalamander, de ringslang, de kleine karekiet (een vogel die verborgen in het riet leeft), de nachtorchis en het vleesetende zonnedauw.

Bron: Het Amsterdamse Bos