Bodemtransplantatie helpt gebied herstellen

De natuur herstellen, bijvoorbeeld op een voormalige akker? Dat kan nu een stuk sneller, gerichter en minder ingrijpend door ‘bodemtransplantatie’. Met wat bodemleven uit een natuurgebied dichtbij blijkt de gewenste natuur al binnen een paar jaar te zijn hersteld. Het Nederlands Instituut voor Ecologie (NIOO-KNAW) en Natuurmonumenten lossen vanavond in het wetenschappelijke tijdschrift Nature Plants ook eindelijk een slepende discussie op: het zijn de ‘bodembeestjes’ die het natuurherstel sturen.

Beestjes transplanteren.
Bodemtransplantatie is het overbrengen van een klein beetje bodem van een ‘gezond’ donorgebied naar keuze naar een plek waar je de natuur wilt herstellen. Veel natuurlijke ecosystemen zijn onder invloed van de mens nogal ‘gedegradeerd’, bijvoorbeeld op vroegere landbouwgronden. Herstellen van de natuur gaat tot nu toe meestal moeizaam en kan tientallen jaren duren. Tijd voor wat hulp dus. Bodemtransplantatie blijkt goed te werken. Dit bewijzen onderzoekers van het NIOO samen met beheerder Machiel Bosch van Natuurmonumenten: in het lab of de kas, maar vooral ook buiten in de natuur. In een grote veldproef op de Veluwe waren na zes jaar de effecten al duidelijk te zien.

Ontwikkeling natuurherstel 
“Niet alleen kun je als beheerder natuurherstel versnellen: van tientallen jaren naar een handvol. Maar je kunt ook kiezen wat voor soort natuur zich gaat ontwikkelen op die plek,” zegt NIOO-onderzoeker Jasper Wubs. Naar nu blijkt is dat dankzij het bodemleven zoals bacteriën, schimmels en dieren zoals aaltjes, mijten en springstaarten. “Dat de gemeenschap van ‘bodembeestjes’ het doet en het zo precies stuurt, dat is echt nieuw.” “Natuurlijk heb je ook plantenzaden en wortelstokken nodig die in de bodem zitten, maar de juiste bodembeestjes spelen een belangrijke sturende rol. Je kunt zoveel preciezer sturen in de natuurontwikkeling dan we dachten!,” vertelt Wubs enthousiast. Je kunt dus via de donornatuur kiezen wat je wilt ontwikkelen.

Hoe doe je dat: bodem transplanteren?
Eerst zoek je een geschikt stukje ‘donornatuur’. De onderzoekers kozen hier heide danwel kruidenrijk grasland voor. Daar oogst je wat van de bovenste laag van de bodem, waar veel bodemleven in zit. En dat strooi je vervolgens uit bovenop de bodem waar je de natuur wilt herstellen. “Het gaat niet om enorme plakkaten bodem, maar om een dun laagje van nog geen centimeter,” legt Wubs uit. 

Discussie
De sturende rol van het micro- en dierenleven in de bodem was een heikel discussiepunt de afgelopen jaren. Het gaat dus veel verder dan een plag met plantenzaden wat men eerder dacht. Met een experiment in de NIOO-kas wisten de onderzoekers aan te tonen dat het niet (alleen) de plantenzaden zijn. Ook zonder de hulp van meegekomen zaden bepaalde het andere bodemleven de richting van het natuurherstel. Het gaat om de hele bodemgemeenschap, en niet om een enkele soort of soortgroep. Net als bij poeptransplantaties voor darmpatiënten bijvoorbeeld.

Bovenlaag
Eigenlijk is het bodemtransplantatie ‘light’, want in andere projecten werd wel eens de complete bovenlaag van de bodem verhuisd naar een nieuwe plek. En het gaat ook niet om aloude heideplaggen vol zaden. Met deze vorm – een dun laagje uitstrooien, een ‘bodeminoculatie’ – heb je maar weinig materiaal nodig. Zo tast je ook het donorgebied niet onnodig aan.

Een ander voordeel is, dat de bovenste laag van de bodem in het te herstellen gebied niet afgegraven hoeft te worden. Dat gebeurt nu vaak wel bij natuurherstel. Ook zonder die ingrijpende maatregel werkt bodemtransplantatie al, zo bewezen de onderzoekers voor soortenrijk grasland. “Maar: als die bovenste laag overvol met voedingsstoffen eerst verwijderd wordt, is het effect van bodemtransplantatie wel sterker.”

Vervolgexperiment
Het NWO-programma ‘Biodiversiteit werkt’ droeg bij aan de financiering van dit. In een vervolgexperiment op de Veluwe testen de onderzoekers ondertussen al meer verschillende typen donornatuur uit. Wubs: “De EU wil in 2020 15% van de gedegradeerde Europese ecosystemen hersteld hebben. Dat is al heel snel. In dit licht is bodemtransplantatie een belangrijke innovatie.”

Luister ook naar de reportage ' Natuurtransplantie ' (10 juli 2016)

Bron: Nederlands Instituut voor Ecologie (NIOO-KNAW)