Blog Groenland: Lemmingjaar

Terwijl we nog op de landingsbaan de laatste nieuwtjes uitwisselden viel mijn oog op een klein grijs diertje dat over de toendra flitste en zich achter een steen verborg. Door mijn verrekijker zag ik een lemming. Niet de eerste keer dat ik ze zie in Zackenberg, maar al zo kort nadat ik hier arriveerde...dat was bijzonder.

De nodige lemmingen
Nu ik een week hier ben en ik de nodige lemmingen gezien heb weet ik dat mijn waarneming geen toeval was; dit jaar is een goed lemmingjaar. De kleine knaagdieren komen van jaar tot jaar in zeer wisselende aantallen voor op de hoog-Arctische toendra. In Zackenberg had ik nog nooit een piekjaar meegemaakt. Alles wijst er op dat het dit jaar dan eindelijk zo ver is, en dat heeft consequenties voor ons onderzoek. Elke dag zien we lemmingen hier, in het station schuilend onder de barakken of onder grote stenen, op de toendra flitsen ze voor je voeten weg en ze schuilen zelfs onder enkele houten merktekens die de landingsbaan voor het (twee)wekelijkse vliegtuigje markeren. Dat is feest voor de roofdieren die wel een lemmingen lusten.

Spektakel
Poolvossen zie je aandachtig naar het geritsel onder de sneeuw luisteren om er vervolgens met alle kracht in hun lijf boven op te duiken. Wat een souplesse, en wat een spektakel om door verrekijker of telescoop te aanschouwen! De automatische camera's die opgesteld staan bij de vossenburchten laten zie dat de volwassen vossen met hun bek vol met lemmingen voor hun jongen terugkeren. Alle vijf de vossenburchten in het onderzoeksgebied zijn bezet en er zitten jonge vosjes in. In één zelfs zeven, een record. Ook de Kleinste Jagers reageren op de voedsel bonanza dit jaar; we hebben al 11 nesten gevonden en die bevatten stuk voor stuk twee  eieren, waar slechts één ei per jaar gangbaar is bij deze roofmeeuw. Ook hebben we al menige Kleinste Jager een lemming in stukken zien scheuren.

Mooi seizoen
Het belooft een erg mooi seizoen te worden met veel lemmingen en dus weinig predatie van drieteenlegsels. Een uitstekende mogelijkheid om te bekijken of er uitgerekend in dit jaar veel nestverlating plaatsvindt. Een lemmingjaar betekent feest voor de roofdieren (bijv. poolvossen en kleinste jagers) die wel een lemming lusten. Welke gevolgen heeft de lemmingpiek voor het drieteenstrandlopers? Omdat de belangrijkste roofdieren liever een vet hapje in de vorm van een lemming verkiezen boven een paar kleine strandlopereitjes, verwachten we dat het broedsucces van de drieteenstrandlopers erg goed zal zijn dit jaar. Dat is een zeer welkome afwisseling na  jarenlang meer dan de helft van de met moeite gevonden nesten in vossenmagen te moeten zien verdwijnen!

Eerste keer
Voor Jeroen Reneerkens is het de eerste keer, in de zes jaar dat hij onderzoek doet naar drieteenstrandlopers, dat hij dit meemaakt. Hopelijk zal het er toe leiden dat we komende nazomer veel jonge drieteenstrandlopers op het Nederlands wad en 's winters op onze stranden mogen verwelkomen. Zo heeft de lemmingenstand gevolgen voor de vogels die 's winters in Nederland te zien zijn.

Verlaten van legsel
Verder bestaat het vermoeden dat drieteenstrandlopers vaker in hun eentje een legsel uitbroeden als de predatiedruk laag is. Drieteenstrandlopers bebroeden hun legsels van vier eieren als paartje (mannetje en vrouwtje om de beurt) of alleen uit. Dat laatste komt voort uit het snel, door een van de ouders, verlaten van het legsel. Die laat de ander dus zitten met de broedzorg. Een verstandige keuze omdat de vertrekkende ouder dan niet een hoop energie hoeft te besteden aan het uitbroeden van de eieren in een koude omgeving -de middagtemperatuur ligt hier nu rond het vriespunt. Het zou de overlevingskansen van de vertrekkende vogel kunnen verhogen. Echter, is het legsel wel in veilige handen bij de achterblijvende vogel? Eerder onderzoek liet zien dat steltlopers die met zijn tweeën een legsel bebroeden een groter broedsucces hadden dan vogels die dat alleen doen. Drieteenstrandlopers hebben een uniek broedsysteem en legsels worden zowel samen als alleen uitgebroed. We zullen onderzoeken of de eitjes van alleenbroedende vogels vaker opgegeten worden dan die van samenbroedende vogels. Als dat zo is, zouden drieteenstrandlopers er misschien wijs aan doen alleen te vertrekken als de predatiedruk laag is. Dit jaar zou zo’n jaar kunnen zijn, omdat de vossen zich op lemmingen zullen richten en weinig moeite zullen doen om drieteenstrandlopereitjes te zoeken. Een uitstekende uitgangspositie voor het onderzoek!

Volg de blog ook via Vogelbescherming Nederland .

Kijk hier voor meer informatie over het drieteenstrandloperonderzoek van Jeroen Reneerkens en Stefan Sand.