Afbouwen van de fossiele subsidies is een 'hersenkraker'

Een ruime meerderheid van de Tweede Kamer heeft voor een motie gestemd van GroenLinks, D66 en de Partij voor de Dieren waarin het demissionaire kabinet gevraagd wordt scenario's op te stellen voor het afbouwen van de verschillende fossiele subsidies.  Het Centraal Planbureau (CPB) en het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) pleiten ervoor om per regeling te bekijken in hoeverre het klimaat en de energietransitie gebaat zijn bij afschaffing. En dat is geen gemakkelijke opgave. 

Het was al voor de stemming bekend dat een meerderheid van de Tweede Kamer voor was. Naast de indieners bleken ook CDA, PvdA, ChristenUnie, SP, Volt en het Lid Gündoğan voor. Uiteindelijk heeft ook de VVD voorgestemd. Daarmee heeft driekwart van de Kamerleden voorgestemd. Op de publieke tribune is het stemresultaat met gejuich ontvangen door activisten van Extinction Rebellion.

'Fossiele subsidies' zijn regelingen waarmee de overheid op een of andere manier het gebruik van fossiele brandstoffen stimuleert. Volgens een inventarisatie die het kabinet heeft laten opstellen, gaat het om 39,7 miljard tot 46,4 miljard euro per jaar. Dat zijn vooral belastingkortingen en -vrijstellingen.

Silvio Erkens van de VVD zei vlak voor de stemming dat zijn partij nog steeds tegen een "abrupte afbouw" van fossiele subsidies is. Dit zou de energierekening van huishoudens opstuwen en bedrijven over de grens jagen. "Daarmee zouden we ons eigen straatje schoonvegen en het klimaat niet helpen."

Maar het Kamerlid kan zich vinden in de interpretatie van klimaatminister Rob Jetten van het verzoek om uit te denken hoe fossiele subsidies in twee, vijf of zeven jaar kunnen worden afgebouwd. De bewindsman ziet dit als een suggestie van de indieners van de motie en haalt daaruit dat ook over langere termijnen mag worden nagedacht. Op deze manier is volgens Erkens "een meer gerichte discussie" over de subsidies mogelijk. Hij staat er positief tegenover om te stoppen met "fiscale vrijstellingen" - zoals hij ze zelf noemt - als deze verduurzaming in de weg staan.

Actiegroep Extinction Rebellion stopt voorlopig met de blokkades op de Utrechtsebaan (A12) in Den Haag omdat de motie is aangenomen.

Het afschaffen van fossiele subsidies lijkt misschien een simpele kwestie, maar volgens het Centraal Planbureau (CPB) en het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) is helemaal niet zo eenvoudig vast te stellen of het altijd gunstig is voor de verduurzaming van het land. Ze noemen het in een rapport "eerder een hersenkraker dan een no-brainer". De planbureaus pleiten ervoor om per regeling vooral te bekijken in hoeverre het klimaat en de energietransitie gebaat zijn bij afschaffing.

Volgens CPB en PBL gaat de discussie nu te veel over berekende totaalbedragen en "te weinig over de onderliggende kernvraag: ondersteunt afschaffing van regelingen de energietransitie en daarmee het klimaatbeleid?" Om dat te bepalen, verleggen de onderzoekers hun blik van de totaalbedragen naar de klimaatschade die vervuilers veroorzaken - en de prijs daarvoor.

Als die prijs te laag is, ontstaat een 'klimaatbeprijzingstekort'. Zulke tekorten zien de experts onder meer door belastingvrijstellingen op brandstof voor de scheep- en luchtvaart, kortingen voor de industrie en voor energiebedrijven die stroom opwekken met kolen en gas. "Aanpassing van deze regelingen is uit het perspectief van de energietransitie dus zinvol", vinden ze.

Ook het uitgeven van gratis CO2-uitstootrechten aan bedrijven maakt vervuilen goedkoper. Onderzoeker Herman Vollebergh (PLB) noemt het Europese systeem voor emissiehandel nu al "supereffectief", maar zonder gratis rechten zou het nog "veel harder gaan", zegt hij.

Soms kan afschaffing averechts werken. Zo wijzen de planbureaus op de relatief lage belasting op elektriciteit voor grootverbruikers. Zolang een deel van de stroom uit fossiele bronnen komt, kan dit fossiele subsidie worden genoemd. "Maar een forse verhoging van deze tarieven remt elektrificatie en werkt daarmee de energietransitie tegen", leggen de onderzoekers uit. Terwijl het juist "essentieel voor de energietransitie" is om meer processen op stroom te laten draaien.

Bron: ANP