Waarom vallen we voor de tv in slaap?

Voor de legendarische regisseur Hitchcock was het eerste doel bij het maken van een film dat het publiek er niet bij in slaap zou vallen. Een nobel streven, maar wat dút het goed weg bij een scherm met bewegend beeld en geluid. Wie een dommelende natuur heeft weet hoe snel het gaat. Bij sport bijvoorbeeld, ideale inslaaptelevisie. Voetbal: hoeveel minuten van de negentig zijn er nu meestal verheffend? Het meerendeel toch niet zeker. Zachtjes kabbelt het, de poppetjes, de bal, het groen; door de oogharen bezien altijd hetzelfde. Tikje breed, tikje terug, en dan het lethargische gezang vanaf de tribunes – alsof 50.000 man publiek je zachtjes slaapliedjes in je oor neuriën. ‘Ajax, Ajax, daar buiten loopt een schaap.’ En weg ben je. Nog gevaarlijker: wielrennen, de Tour in het bijzonder. Als buiten de zomer zindert, binnen met de gordijnen dicht het peloton door zonnebloemvelden zien schuiven. Of over de Alpen, of de Pyreneeën – maakt niet uit, het soest grandioos. Herbert Dijkstra vertelt nog een verhaaltje voor het slapengaan over een Bretons kasteel of een vergeten Oekraïense dopingzondaar en wederom: weg ben je.

En och, wat zou het? Televisie kijken is in de regel een moment van ontspanning en dat kan met de ogen open of toe. Toch? Nou nee, vindt dokter Hans Hamburger, neuroloog, somnoloog, voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Slaap- en Waakonderzoek en hoofd van het Amsterdam Slaap Centrum. Een man die het belang van een goede nachtrust als geen ander kent dus, en bij die goede nachtrust hoort geen televisie. Want televisie betekent licht. En licht is de vijand van Klaas Vaak. ‘Blootgesteld aan licht kun je minder goed in slaap komen,’ aldus Hamburger. ‘Mensen langdurig ’s nachts blootstellen aan licht is een vorm van marteling. Natuurlijk, van vermoeidheid val je uiteindelijk wel in slaap, maar het is niet de slaap die je moet willen. Er zit een kern boven de kruising van de oogzenuw, de biologische klok of SCN, die zorgt ervoor dat je wakker wordt van licht. Licht houdt je dus uit de slaap, en al helemaal uit de diepe slaap die aan het begin van de nacht zit en die verschrikkelijk belangrijk is, bijvoorbeeld voor de aanmaak van hormonen en het vormen van geheugen. Een televisie op de slaapkamer is dus slecht voor de gezondheid. En nog slechter zijn beeldschermen van tablets en smartphones waarop ook vaak tv of series worden bekeken.’

Het Slaap Centrum adviseert: gebruik uw bed alleen voor slaap en seks. Geen staartje Pauw dus van onder de dekens, geen RTL Late Night met één oor al op het kussen. En nooit de ogen toe met de televisie nog aan. Dit zou zelfs een recept voor somberte zijn. Onderzoek van de Ohio State University laat een verband zien tussen depressie en slapen met het licht aan: ratten die werden blootgesteld aan licht terwijl ze sliepen, werden lusteloos en beleefden minder plezier aan dingen waar ze eerder nog wél schik in hadden. Hamburger ondervindt hetzelfde bij mensen. ‘Ik spreek veel jonge mensen die door hun telefoon of tablet enorm veel licht zien en mede daardoor een slaapstoornis krijgen. Dat kan heel ernstig zijn, mensen kunnen door het chronische slaapgebrek dik of depressief worden, of ze ontwikkelen een verslaving. Ze functioneren niet meer goed.’

Overigens vraagt Hamburger mensen aan de lopende band of ze in slaap vallen tijdens het televisie kijken. Dat zit zo: om te meten of iemand last heeft van slaperigheid, gebruikt hij de zogenaamde Epworth Sleepiness Scale. Een test aan de hand van acht vragen, waaronder die over een eventueel tv-dutje – een woord dat onschuldiger klinkt dan het kan zijn dus. En regelmatig in slaap vallen voor de televisie is een zorgelijk teken aan de wand dat kan wijzen op een slaapstoornis.

Maar laten we de romantiek van goed soezen voor de buis niet uit het oog verliezen. In principe geldt: wie niet slaapt, is wakker. Maar die onduidelijke doezel voor de televisie dan? Iets daar tussenin? Die halfbakken slaaptoestand mag dan niet gezond zijn, hij kan betoverend uitpakken als de realiteit van het scherm langzaam naar de eigen droomwereld vloeit. Een goed onderzocht fenomeen, weet Hamburger. ‘Het is bekend dat mensen de dingen die zij vlak voor het slapen gaan lezen of zien, het best onthouden, en dat soort dingen worden dan vastgelegd in het geheugen of komen terug in de droomslaap.’ Kortom, wie in slaap valt bij Penoza moet niet gek opkijken dat hij droomt dat er een huurmoordenaar achter hem aan zit. En bij een broeierige film indutten betekent grote kans op net zo’n broeierige droom.

 

Het is verder aannemelijk dat we meer en meer in slaap vallen voor de televisie. Immers, de tv heeft een slaapverwekkendere rol in ons bestaan gekregen. Waar we vroeger keken om op de hoogte te zijn, is het nu meer een ontspanningsapparaat geworden. Meditatief welhaast, en iedereen die ooit mediteerde weet wat zulks met de oogleden doet: ze worden er zwaar van. Onze kijkhouding is ernaar; languit op de bank in plaats van met rechte rug op het puntje van de stoel. Televisie kijken als het laatste stadium voor de tuk.

En dan is er nog iets geks. De verwachte wetmatigheid dat we bij saaiere televisie eerder in slaap zouden vallen dan bij spannende, klopt niet. Saaie televisie zetten we af of zappen we door. Ondertussen dommelen we weg bij de spannendste dingen. Waarom toch? Opent de vervoering de deuren naar dromenland? Ligt er slaap in de vervoering? Misschien dat de Zweedse dichter Carl Gustaf Verner von Heidenstam in de buurt van het antwoord kwam, toen hij schreef: ‘Velen slapen door een storm heen, maar liggen wakker van een mug. Om een nachtje over te slapen wellicht. Maar feit is in ieder geval dat in slaap vallen bij het televisie kijken niet onschuldig is. Hamburger: ‘Meestal wordt deze dommelneiging veroorzaakt door chronisch slaaptekort. Gebeurt het je vaker? Zoek een slaapspecialist op.’