Uncut Gems: Adam Sandler in een filmische speedtrip

Filmliefhebbers weten het: Adam Sandler sprankelt wanneer hij samenwerkt met grote cineasten. Denk aan Punch-Drunk Love (Paul Thomas Anderson) en The Meyerowitz Stories (Noah Baumbach). Als je de grote komiek uit zijn comfortzone sleurt en hem trakteert op een goed script, dan wil hij nog weleens floreren. Dan maakt hij, wat sommige critici beweren, echte kunst, in tegenstelling tot zijn eigen komedies, vol poep- en pieshumor.

Voor Uncut Gems hadden de gebroeders Josh en Benjamin Safdie Sandler al enige tijd in het vizier. Het idee voor de film is al zo’n tien jaar oud. Intussen maakte het duo (geholpen door scenarist Ronald Bronstein) magistrale speelfilms als Heaven Knows What (2014) en Good Time (2017). En Sandler wilde eerst niet. Maar door de successen van de Safdie’s ging hij uiteindelijk overstag. In Uncut Gems speelt hij Howard Ratner, een Joods-Amerikaanse juwelier en hosselaar. Zo iemand die overal wel geld in ziet, en handelt met weinig gewetensnood. In New York bestiert hij in het befaamde diamantendistrict een glinsterend etablissement.

In 2012 weet Ratner vanuit een edelmetaalmijn in Ethiopië een uiterst kostbare ongepolijste zwarte opaal te bemachtigen. De handelaar hoopt met zijn nieuwe aankoop een schuld te kunnen aflossen – ongure types bezoeken zijn zaak steeds frequenter. Maar dan verschijnt basketballer Kevin Garnett (Garnett speelt een overdreven versie van zichzelf) ten tonele. Hij wil de opaal wel een nachtje met zich meedragen: dan zal hij beter basketballen. Zodoende wordt de edelsteen voor even een talisman. Dit blijkt de opmaat naar een escalatie van epische proporties. Want Uncut Gems vliegt na een betrekkelijk rustige opening maniakaal van de rails.

Schuldeisers worden steeds agressiever en Ratner moet à la minute oplossingen bedenken voor nijpende problemen. Intussen maken we kennis met de vrouw van wie hij wil scheiden (Idina Menzel) en de vrouw voor wie hij gevoelens heeft (Julia Fox). Beide dames worden tegen wil en dank ook bij Ratners misère betrokken.

Wat volgt is een speedtrip, een woeste orkaan. Net als in Good Time dwingen de Safdie’s de kijker om op het puntje van zijn stoel te zitten, twee uur lang. De twee jongelingen, geboren in ’84 en ’86, hebben volledig in de smiezen hoe je de controle behoudt. Uncut Gems is een instant-klassieker die doet denken aan het werk van Alfred Hitchcock (North by Northwest), Robert Altman (Nashville) en Jean-Luc Godard (Bande à part).

Uncut Gems is evenwel authentiek: met een mise-en-scène die oogt als een superkitscherige diamant, aangekleed met kille kleuren. Met een fenomenale soundtrack van Daniel Lopatin die klinkt als eighties, maar waarschijnlijk niet zou misstaan in een speelfilm uit het begin van de jaren negentig (denk aan veel synthesizers). En in het centrum een Sandler die niet mag schmieren en tieren. Welnee, Sandler laat zijn typische gedrag achterwege, en heeft zichzelf een markant Joods-Amerikaans accent aangemeten. Hoewel het natuurlijk Adam Sandler blijft. Dat weten de Safdie’s ook.

Sandler is niet van het gepolijste kaliber als Marlon Brando. Maar wat hij doet in Uncut Gems is zonder twijfel memorabel, net als de film.