Ruimte om menselijk te zijn

Dichter des Vaderlands Lieke Marsman is de vierde Zomergast. Met haar reflecties op menselijkheid, de wereld en de dood belooft het een uitzonderlijke avond te worden.

Het ding met écht slimme mensen is dat ze geen noodzaak voelen om iets te bewijzen. Ze hoeven niet op te scheppen, ze proberen zich niet intelligenter voor te doen. Het tegenovergestelde is vaak waar: ze kunnen de rijkste inzichten vangen in bedrieglijk simpele termen. Dat betekent niet dat er geen plek is voor complexiteit of abstractie, die is er alleen omdat ze daadwerkelijk iets interessants met je willen delen.

Nederland mag dit jaar een hele avond doorbrengen met een schrijver, dichter en denker die ik beschouw als een van mijn beste vriendinnen. Een voorrecht, deze Zomergasten, omdat de hoeveelheid avonden en de beschikbare energie van Lieke Marsman (1990) schaars zijn. Dat is echter een onderwerp, waar ik haar beter zelf over aan het woord kan laten. Omdat ze het zo oneindig veel beter kan, maar ook omdat er zoveel dingen interessanter zijn aan Lieke dan haar ziekte.

Dichters hebben sowieso de neiging zich bezig te houden met de grote thema’s. Dood, leven, liefde, eenzaamheid, angst, het verstrijken van de tijd. Maar wat ik zowel in Lieke als mens als in haar werk bewonder, is haar onverschrokkenheid. Ze heeft een talent om bloot te leggen wat mensen liever onder tafel zouden vegen, om niet weg te kijken van wat we niet willen zien: de dingen die pijn of verdriet doen, de dingen die bang en boos maken. Die onverschrokkenheid gaat niet om een gebrek aan angst of om het cliché van de dappere kankerpatiënt. Het gaat om een helderheid en een nuchtere empathie die ze haar hele carrière al tentoonspreidt.

Eenzaamheid is geen gevoel, maar een serie handelingen: je hand
die zijn hand vastpakt, je hand die haar schouder aanraakt, je hand 

die daar een tijdje blijft liggen. Wat is er anders nu?

Als jullie me niet met rust laten, denk ik dat ik nog iets moet geven.

(Ik neem niemand iets kwalijk - De eerste letter, 2014)

Ongemak, onrecht, verdriet, angst – ze gaan niet weg als we er met lege woorden omheen praten of toegeven aan onze behoefte om alles toch in godsnaam gezellig te houden. Het enige wat er gebeurt is dat we sociaal contact uithollen van de mogelijkheid tot werkelijke connectie. Dat we enkel ontoereikende campagne- slogans en oneliners overhouden om onze maatschappij bij elkaar te houden. ‘Taal is te belangrijk om te verminken’, schreef ze dan ook in een vlammend betoog in NRC, tegen onbegrijpelijk jargon en inhoudsloze bulletpointcommunicatie van politici. Wanneer we woorden geven aan het verschrikkelijke, kan het mensen ongemakkelijk maken. Het is een natuurlijke behoefte om op zoek te gaan naar een goede afloop of naar het voordeel van een nadeel. Wanneer die conclusie uitblijft ontstaat er ongemak. Maar er ontstaat ook ruimte. Ruimte om dat wat pijn doet te laten ademen. Ruimte voor de ander om te falen, verdrietig of bang te zijn. Ruimte om menselijk te zijn.

Lees verder in VARAgids 33 vanaf bladzijde 28.