Prins: prachtig gestileerd portret van de arbeidersklasse

Het echte leven der gewone man is een populair thema in de kunsten. Maar al te echt moet het niet worden. Het medeleven van de progressieve elite met de werkende klasse voelt vaak, zowel in de kunst als in het dagelijkse leven, als een ongemakkelijke flirt en als een nogal schurende ontmoeting van tegenpolen. Om het te chargeren: dat een pijp-rokende GroenLinks-stemmende professor begaan is met het sociaal economische lot van een pijp-fittende en PVV-stemmende loodgieter betekent nog niet dat die eerste het leuk vindt om met de laatste een avond in de kroeg door te brengen. Of andersom. Er drijft vaak een wat minzame mist over de op zichzelf ongetwijfeld oprechte pogingen tot verheffing der arbeidersklasse die de sociale en culturele elite onderneemt. Dat air van afstandelijke sympathie zie je terug in de waardering over films die over de arbeider werden en worden gemaakt.
Het is intellectueel uitmuntend en zeer verantwoord om oude neorealistische cinema als Ladri di biciclette van Vittorio De Sica geweldig te vinden, of de hedendaagse en fel-realistische arbeidersfilms van Ken Loach. Maar als de zwoegende arbeider te dichtbij komt, als het sociaal realisme te realistisch en herkenbaar wordt, haakt de arthouse bezoekende filmfanaat weleens af. Een fijne lakmoestest voor je tolerantie voor hypermodern sociaal realisme is het werk van de jonge regisseur Sam de Jong (1986), die in 2012 afstudeerde aan de filmacademie. Zijn hippe en prachtig gestileerde film Prins gaat over de hedendaagse arbeidersklasse waarvoor de spreekwoordelijke grachtengordel-elite een beetje beducht is bij ontmoetingen op straat: de Nederlands-Marokkaanse jeugd. Jongens die in de pers straatschoffies of erger worden genoemd en die net zo’n hard leven hebben als de hoofdpersonen van De Sica en Loach maar voor de moderne intellectueel wel een tikje confronterend zijn. Want deze ultramoderne volksjongens voegen zich niet naar de nobele clichés die pijp-rokende professoren voor hen hebben uitgevonden.

Ayoub is een lieve, gepassioneerde en een tikje explosieve jongen uit Amsterdam-Noord, zoon van een eenzame Nederlandse moeder en een verslaafde Marokkaanse vader. In Prins zien we hoe hij wordt overmand door zijn liefde voor het spannende meisje Laura (Sigrid ten Napel uit Overspel) en in een poging haar te imponeren de zware criminaliteit inrolt en een tijdje later even vastbesloten weer uitrolt. Ayoub wordt geweldig gespeeld door Ayoub Elasri, die geen formele acteursopleiding heeft gedaan en door Sam de Jong werd gespot tijdens het maken van een documentaire. Ayoub speelt, in essentie, zichzelf. Dat deed hij al eerder in de korte film Marc Jacobs waarmee De Jong in 2014 ook al veel lof oogstte. Die film is te zien op YouTube en gaat over een jongetje dat graag, vóór zijn vakantie naar Marokko, een felbegeerde zonnebril van het hippe merk Marc Jacobs wil bemachtigen. De film begint zeer materialistisch maar eindigt juist zeer poëtisch met surrealistische scènes in zandstormen en weilanden. Volgens regisseur Sam de Jong zelf té poëtisch, want tegen de Volkskrant zei hij dat bij een vertoning voor de groep jongens en meisjes met wie hij de film maakte, zij vol onbegrip afhaakten. Waar gáát dit over, was hun reactie. De Jong: ‘Die hele zaal, níémand snapte het – het was een marteling. Als ik het einde nu zie, denk ik: heel mooi, maar het is totaal elitair filmmaakgedrag.’

In Prins, een jaar later gemaakt met deels dezelfde mensen, zie je dat De Jong dat soort arty fratsen snel heeft afgeleerd. Hoewel sommige scènes buitengewoon absurd en op een rauwe manier poëtisch zijn, blijft het verhaal van Prins helder en concreet. Het begint met een meteen onvergetelijke serie shots van Ayoub en zijn vrienden op een plein in Amsterdam-Noord. Ze staan geheel zichzelf te zijn en blazen, zoals het hangjeugd betaamt, verveeld een vuilnisbak op. De oudere broer van een van hen ranselt even verderop een onschuldige man af. Het doet de jongens weinig; dit zijn onverschillige ettertjes, denk je meteen. Maar Sam de Jong, cameraman Paul Özgür en vooral de acteurs – onder wie rapper Lil’ Kleine (Jorik Scholten) – geven de jongens ook onmiddellijk iets enorm sympathieks mee. Deze authentieke types, die tegelijkertijd een soort hyperrealistische stereotypes zijn, gaan onverbeterlijk zichzelf zijn, weet je al voor de titels in beeld verschijnen. In de loop van Prins leidt dat tot hartverscheurende scènes, zoals die waarin Ayoub tegen de klippen op van zijn moeder en onmogelijke vader houdt. En tot zeer gewelddadige scènes, als Ayoub uit frustratie over zijn leven gaat werken voor de afgrijselijke crimineel Kalpa, hilarisch over-the-top gespeeld door Freddy Tratlehner. Als kijker beleef je vijf kwartier lang de rauwe en soms lelijke en vaak oppervlakkig materialistische wereld van de jeugd van tegenwoordig. Bekijk als voorproefje op YouTube een andere confronterende proeve van het talent van De Jong: zijn video van de megahit ‘Drank & Drugs’ van Lil’ Kleine en Ronnie Flex. Miljoenen keren bekeken en briljant vulgair en on-elitair.

Ook Sam de Jongs tweede film Goldie, gemaakt in de VS met in de hoofdrol fotomodel Slick Woods, belooft bruut realisme: hij gaat over een jonge vrouw die, als haar moeder in de gevangenis belandt, uit alle macht probeert te voorkomen dat instanties haar en haar zusjes van elkaar scheiden. Waar Prins vier jaar geleden in Berlijn al lovend werd ontvangen en de Kristallen Beer won, betekent Goldie wellicht de internationale doorbraak van een van de spannendste regisseurs van Nederland. Mogelijk te veel van het goede voor sommigen maar ontegenzeggelijk opwindend en goed.