Mr. Robot S2: wat gebeurt er met een schuldenloze samenleving?

De gemaskerde pseudo- Anonymous op de LED-schermen op Times Square is resoluut: we zijn vrij! Na het wissen van alle financiële data van E-Corp is de wereldbevolking ontdaan van al haar schulden. Hackerscollectief fsociety spreekt haar nieuwe onderdanen toe: ‘We hopen dat er een nieuwe samenleving uit de as herrijst. Een samenleving die een vrij volk nastreeft. Een samenleving waar hebzucht niet wordt aangemoedigd, een samenleving die weer aan ons toebehoort.’ Aan de vooravond van een nieuw seizoen Mr. Robot een analyse van de centrale vraag in de serie: wat levert het kwijtschelden van alle consumentenschulden de samenleving op?

Veel economen hebben zich al gebogen over dit vraagstuk – in de echte wereld maar ook over de voorstelling ervan in Mr. Robot. Bloombergs Megan McCardle, bijvoorbeeld. Zij suggereert onder meer dat alle schulden heus niet allemaal zijn opgeslagen op een plek. Hetzelfde artikel maakt enkele interessante analyses over de manier waarop schulden in de samenleving functioneren. Haar conclusie: er is altijd iemand de pineut als schulden niet betaald worden. Bijvoorbeeld bedrijven: als schuldenaren niet aflossen, gaan die bedrijven ten onder. Vervolgens moet de overheid ze uit de penarie halen en wie betaalt de belasting om dat te doen? Juist, de ‘kleine man’.

Wat McCardle als columnist voor een financieel bedrijf waarschijnlijk niet helemaal begrijpt is de culturele impact van het concept van schuld op de samenleving. Sommige economen suggereren dat het opheffen van schulden – of het uitdelen van geld – een positieve impact zou moeten hebben op de economie. Steve Keen, bijvoorbeeld. Hij is zo’n ‘heterodoxe econoom’ ofwel, een rebel binnen het economische vakgebied. Keen rekent ons op zijn website Debt Watch voor wat er economisch gezien zou gebeuren als we mensen zouden vrijwaarden. Zijn conclusies zijn haast louter positief.

‘Schulden die niet kunnen betaald worden, worden ook niet betaald’ zei een van Keens collega’s ooit al. Maar wat dan? Moeten we schulden dan zo maar kwijt schelden? Als mensen niet geacht worden hun schuld af te betalen, worden ze roekeloos – dat is de consensus onder normale economen. Keen beweert van niet: als we mensen ontdoen van hun schuld, zullen ze weer geld gaan spenderen en krijgt de economie een impuls.

Tegenover Keen staat een alternatief met een radicalere achterban. Een alternatief dat wellicht dichter bij de idealen van Elliot en co staat. Hoewel Occupy al tijden weg is uit Zucotti Park in New York is de beweging nooit helemaal gestopt met hun anti-kapitalische acties. Volgens Occupy-adepten is speculatie in leningen en schulden een belangrijke bron van maatschappijbrede onderdrukking. Het aanpakken daarvan is in hun ogen een belangrijke stap in het hervormen en vermenselijken van het huidige economische systeem in Amerika. Voor kijkers van John Olivers Last Week Tonight is dit al gesneden koek; er wordt gehandeld in schulden. Voor Last Week Tonight kocht Oliver 60.000 dollar aan inningsrechten behorende bij 13 miljoen dollar aan schulden, en ‘verbrandde’ vervolgens de akten.

De schulden werden niet geïnd en honderden mensen zagen hun ziekenhuisrekeningen en studieschuld verdwijnen. Oliver vertelt op tv echter niet dat hij en zijn redactie hulp kregen van Strike Debt, een zijtak van Occupy. Zich openlijk binden aan een radicaal politiek platform, ging HBO waarschijnlijk te ver.

Hoe onwerkelijk het idee van uitbannen van consumentenschulden ook mag zijn, het geeft wel stof tot nadenken. Het idee in seizoen 1 van Mr. Robot is dat mensen zonder schulden weer vrij kunnen zijn. Maar, als je Keens rapport leest, voert het idee dat de economie nieuw leven ingeblazen wordt toch de boventoon. Occupy en Strike Debt zien het anders. Het ontmantelen van schulden is geen doel, het is alleen een middel om de perceptie van schuld aan te pakken. ‘We zijn financiële instellingen niks schuldig, het zijn onze families en gemeenschappen waar we plichtig aan zijn’ valt er te lezen in de principes van de organisatie.

Wat nu met fsociety en de Amerikaanse maatschappij? De serie zal duidelijk moeten uitlijnen wat er nou eigenlijk is veranderd voor de gewone burger. Ongetwijfeld wordt er gebakkeleid over de idealen van de digi-anarchisten. Gaan ze het momentum van hun eerste gewonnen strijd omzetten in een klinkende revolutionaire munt of niet? Zal fsociety’s hack er voor zorgen dat mensen ineens socialisten worden? Of, zoals Keen voorspelt, zal het consumentisme weer hoogtij gaan vieren? Mr. Robot staat midden in de actualiteit en heeft als geen andere serie de aandacht van ontevreden wereldburgers vast. Hoe de makers die onvrede weten te vertalen in de slimme dialogen en de prachtige visuele invulling van eerdere seizoenen zal in grote mate het succes van dit tweede seizoen bepalen.