Met man en maus

Die Sendung mit der Maus wordt vijftig jaar. In een halve eeuw is het Duitse kinderprogramma uitgegroeid tot lieveling van de natie – en dat wordt groots gevierd.

Had ze ook journalist kunnen worden? Bondskanselier Angela Merkel, nog geen twee jaar in functie, kreeg de vraag nadat ze zich tegenover een interviewer had beklaagd over de schamele hoeveelheid kennis waarop de Duitsers volgens haar door de media werden getrakteerd. Merkel, geschoold als natuurkundige, antwoordde dat ze zichzelf alleen kon voorstellen als een journalist die ingewikkelde zaken probeerde uit te leggen. Zoals in dat televisieprogramma. ‘Iets als Die Sendung mit der Maus is vaak niet alleen voor kinderen leerzaam. Waarin je bepaalde dingen gewoon helemaal uitlegt en verklaart en voor mensen toegankelijk maakt.’ Ruim een decennium later is Merkel nog steeds aan de macht en blijkt hoezeer ze haar eigen woorden ter harte heeft genomen. Als ze begin februari 2021 het tekortschietende coronavaccinatiebeleid in Duitsland toelicht op het eerste tv-net ARD, hekelt dagblad Die Welt de volgende ochtend haar belerende toon: ‘Af en toe werd je tijdens het gesprek aan een ander format van de zender herinnerd: Die Sendung mit der Maus.’ Als zelfs in de hoogste politieke kringen aan je wordt gerefereerd, dan ben je een grote. En inderdaad geldt die Maus– twee woorden volstaan om elke Duitser te laten begrijpen wie bedoeld wordt – bij onze oosterburen als een icoon van de populaire cultuur. Dat oranje lijf met de bruine ledematen, die half geloken ogen boven een goeiige glimlach en die dunne, zwarte staart die zelfs kan dienen voor touwtjespringen: de muis in kwestie is niks veranderd sinds 1971, het jaar waarop ze (of hij, het geslacht is onbekend) voor het eerst op de buis verscheen. Nog steeds komt het kenmerkende geluid van haar knipperende ogen uit castagnetten en dat van haar voetstappen van twee tegen elkaar tikkende kokosnoten. Het kinderprogramma waaraan ze haar naam heeft gegeven is een mix van tekenfilms en uitlegreportages, aaneengesmeed door korte animaties met de muis. Doelgroep zijn viertot negenjarigen, die elke zondagochtend om half tien klaar zitten voor dertig minuten vol lering en vermaak. En niet alleen zij, maar ook hun ouders: wekelijks trekt Die Sendung mit der Maus zo’n twee miljoen kijkers, met een gemiddelde leeftijd van net boven de veertig – buitenproportioneel jong in Duitsland. Dat de vijftigste verjaardag tot oktober aanstaande groots wordt gevierd, geeft aan hoezeer het programma zich in de harten van de Duitsers heeft genesteld. De bondsregering heeft zelfs opdracht gegeven tot het slaan van een zilveren herdenkingsmunt ter waarde van twintig euro, met aan de ene kant de Duitse adelaar en aan de andere die Maus – in kleur – met een cadeautje in de poot. In de rand van de munt staat gegraveerd: ‘Lach- und Sachgeschichten’.

Daar is het immers mee begonnen. Lach- und Sachgeschichten für Fernsehanfänger (‘lach- en leerverhalen voor tv beginnelingen’) luidde de titel van de allereerste uitzending van 7 maart 1971. Opdrachtgever was de regionale omroep WDR, gezeteld in Keulen. Wat voor jongens en meisjes tot dan toe op televisie te zien was, bestond uit ‘kinderen die in hun zondagse kostuum in de studio zitten, tante knutselt en oom leest voor,’ herinnerde Armin Maiwald (81) zich eens. De tv-producent stond met drie collega’s aan de basis van het programma en geldt als Vater der Maus. Nog steeds maakt hij deel uit van het presentatieteam en spreekt hij het typische, ongedwongen commentaar in bij de uitlegfilmpjes. Maiwald wilde de jonge kijkers simpelweg de wereld laten zien waarin ze leefden. In de eerste aflevering stonden lepel, mes en vork centraal: waar kwamen die eigenlijk vandaan? Op YouTube is terug te zien hoe dat woordeloos werd uitgelegd met beelden uit de fabriek, met veel arbeiders en dito handwerk, van het snijden van een metalen plaat tot het machinaal uitdeuken van de vormen van het bestek. Journalistiek moest de aanpak zijn, helder verbeeld en wars van modieuze pedagogische inzichten. Dat leverde aanvankelijk een hoop kritiek op. Maatschappelijk geëngageerde Duitsers vroegen zich af waarom het programma geen antiautoritaire boodschap uitdroeg, en waarom kinderen uit de derde wereld niet in beeld kwamen. Kerken veroordeelden het zondagse tijdstip. Bezorgde ouders maakten zich zorgen over de snelle montage. En dan was er nog de wet: het bioscoopverbod voor kinderen onder de zes jaar gold ook voor televisie.

Lees verder in VARAgids 10 vanaf bladzijde 26.