Gräns: een liefdesverhaal over lelijke mensen

In de Scandinavische film Gräns ontdekt Tina, een naar onze maatstaven aartslelijke vrouw, dat ze eigenlijk een mythisch wezen is.

Dit artikel werd eerder geplaatst n.a.v. de bioscooprelease

In een interview noemde regisseur Ali Abbasi zijn film Gräns ‘een liefdesverhaal over lelijke mensen’. Al vroeg hij zich direct retorisch af wat lelijk is en wat mooi en ‘dat we eigenlijk een vreemde standaard hebben hoe mensen eruit moeten zien in een film’. Met de beste wil van de wereld: Tina (Eva Melander) die de hoofdrol speelt in Gräns, is allesbehalve een knappe vrouw. Toch sorteert ze hetzelfde effect als een knappe vrouw: of je wilt of niet, je moet naar haar kijken. Naar haar scheve mond en de scherpe bruine tanden erin, naar haar neus die wat van een katachtige heeft, haar kleine ogen, borstelige wenkbrauwen, haar slordige haar en haar lompe lichaam. Haar uiterlijk is zó anders, eerder dierlijk dan menselijk. Maar wat je ook ziet is dat ze door haar collega’s wordt gewaardeerd, omdat ze goed is in wat ze doet. Tina is grenswacht in een Zweedse haven waar grote veerboten aanmeren. Ze heeft een uitzonderlijk reukvermogen, waarmee ze schuld en schaamte kan ruiken. Al in de eerste scène zie je waar dat toe leidt als ze een ogenschijnlijk keurige man opdraagt zijn tas te openen. Er is niets te vinden. Maar hij is nog niet van haar af: ‘Telefoon,’ zegt ze nors. Ze ruikt eraan, vraagt of hij de achterkant eraf kan halen en daar is ie, een chip vol kinderporno.

Aan het eind van haar dienst rijdt ze naar haar huis diep in het bos. Ze blijkt samen te wonen met een lapzwans die duidelijk van haar profiteert. ‘Ik ga nog even lopen,’ roept ze over het geluid van de tv heen. In het bos, met haar blote voeten op het mos, komt ze tot leven. Uit de struiken komen wilde dieren naar haar toe, ze zwemt in een ven. Toch, als er iets boven al die scènes hangt, dan is het een diep gevoel van eenzaamheid, van anders zijn.

Dat verandert als ze op een dag een man aanhoudt die heel erg op haar lijkt. Deze Vore (Eero Milonoff) is net zo grof en lomp gebouwd, maar is een stuk minder aangepast dan zij en dat maakt hem nog afstotelijker. Hun aantrekkingskracht is instant en als ze elkaar nogmaals ontmoeten, is het hek van de dam. Hij laat haar zien dat ze veel dierlijker is dan ze durft toe te geven. Ze hebben seks waarbij lichaamsdelen ontspruiten waarvan Tina het bestaan niet wist. Voor de eerste keer in haar leven voelt ze zich gedragen, mooi, gezien, gewaardeerd en leert ze dat ze geen mens is maar – voor kenners van Scandinavische volksverhalen misschien minder een verrassing – een trol, het mythische wezen dat in zo’n beetje elk sprookje in die contreien opduikt, zoals bij ons de boze heks.

Zo opgeschreven kun je denken: fantasy, not my cup of tea – of wel natuurlijk, maar Gräns is geen Harry Potter of een Fantastic Beasts. De stijl is natura­listisch, ingebed in magisch realisme. Misschien dat Vore en Tina niet direct mensen zijn zoals je ze dagelijks tegenkomt; je kunt je voorstellen dat ze zouden kunnen bestaan, daar in het noorden, in die sprookjesachtige natuur.

Het is regisseur Ali Abbasi – geboren in Iran en sinds 2002 wonend in Denemarken waar hij architectuur studeerde voordat hij films ging maken – gelukt om iets heel bijzonders te maken. Dat is zowel te danken aan het script van scenarist John Ajvide Lindqvist (Let The Right One In) die een adaptatie maakte van zijn eigen roman als aan de fantastische acteerprestaties van de twee hoofdrolspelers, Milonoff en Melander. De laatste speelt de hoofdrol in de razendpopulaire Zweedse misdaadserie Rebecka Martinsson. Zonder het siliconenmasker en de make-up van visual artist Peter Hjorth, een overigens aantrekkelijke vrouw. In Gräns paart ze sterke mimiek (prachtig hoe ze haar neus beweegt, als een konijntje, zonder de rest van haar gezicht te gebruiken) aan ingeleefd spel, en als kijker ga je daardoor heel andere dingen zien achter dat afstotelijke uiterlijk.

Vore probeert het wel, haar mee te krijgen in zijn donkere wereldbeeld, waar wraakzucht de overhand voert, maar daarvoor is ze te aangepast aan de mensenwereld. De uit Finland afkomstige Milonoff is eveneens een ontdekking. We hebben hem hier al kunnen ontmoeten in The Happiest days in the life of Olli Mäki waarin hij de coach speelde van de beroemde Finse bokslegende Olli Mäki – ook hij is zonder masker en overgewicht, minder afstotelijk dan Gräns ons wil doen laten geloven. 

Gräns, vrijdag 6 oktober 2023 om 22.50 uur op NPO 3