Godless: Conservatief concept verkleed als pretentieuze speelfilm

‘Dit is het paradijs van de sprinkhaan, de hagedis en de slang. Dit is het goddeloze land.’ De beruchte cowboy Frank Griffin (Jeff Daniels) spreekt een groep godvrezende Noorse pioniers aan, die hij gijzelt. Het is alsof hij zegt: hier, op de uitgestrekte vlaktes van het Amerikaanse Westen, omringd door woeste bergketens, is het leven bijkans ondoenlijk. Griffin is met zijn posse – dertig man sterk – begonnen aan een wraaktocht met zijn adoptiefzoon Roy Goode (groot acteertalent Jack O’Connell) in het vizier. Na een zinderende schietpartij weet Goode zijn achtervolgers te ontvluchten, om te belanden in La Belle, een dorp dat vrijwel uitsluitend wordt bewoond door vrouwen.

Gaandeweg wordt duidelijk waarom de mannen ontbreken en hoe Goode er terecht is gekomen, in deze speelfilm van ruim zeven uur, opgedeeld in zeven afleveringen. Steven Soderbergh produceerde het ambitieuze project, dat is geschreven en geregisseerd door Scott Frank, die als scenarist onder meer verantwoordelijk is voor Minority Report (2002). Franks western begint in ieder geval veelbelovend, wanneer een arm van Griffin (door een kogel geraakt) na de gewelddadige confrontatie in het holst van de nacht bij kaarslicht wordt afgezet door een jonge chirurgijn.

De ferme Alice Fletcher (Michelle Dockery van Downton Abbey, alwéér in een kostuumdrama) ontfermt zich over Goode, die ze – tevens gewond – aantreft op haar ranch. Wanneer hij enigszins genezen is, laat ze hem arresteren door de lokale klunzige sheriff Bill McNue (Scoot McNairy), wiens rechterhand Whitey Winn (Thomas Brodie-Sangster) hem opsluit achter slot en grendel. Dat duurt echter maar even: Fletcher komt bij afwezigheid van de lokale diender – die op zoek gaat naar Griffin – de vogelvrije bandiet weer losbreken. Ze heeft gezien dat hij haar wilde paarden kan temmen en laat hem intrekken bij haar Paiute-familie (door deze oorspronkelijke inwoners van het gebied werd Fletcher ooit geadopteerd na een traumatische ervaring).

In het dorp, gelegen tussen twee uitlopers van bergpassen, gefilmd in New Mexico, arriveren intussen voortdurend mannen met machtswellustige motieven: mansplainers. Ze zien een lacune die is ontstaan door de afwezigheid van de mannen; een lacune die er in werkelijkheid niet is, de vrouwen kunnen prima voor zichzelf zorgen. Niettemin zien de vreemdelingen nieuwe mogelijkheden terwijl de vrouwen – met de mondige Mary Agnes (Merritt Wever) voorop – zich willen ontwikkelen tot entrepreneurs. Als ze dat al niet zijn: velen komen als prostituee of madame terecht in het bordeel in het centrum van de gemeenschap. Op een pontificale plek, want zoals een dame van lichte zeden beaamt: ‘Hoeren zijn altijd de rijkste vrouwen in de omgeving.’

Ironisch genoeg moesten de vrouwen, om succesvol ondernemer te worden, zich eerst zien los te rukken van het patriarchaat. En nu moeten ze geloven in hun eigen krachten, en niet trappen in de zwendelarij die mannen van buitenaf hun voorschotelen. Het is dankzij deze flagrante nadruk op de vrijgevochten vrouw dat we – of ik, de mannelijke kijker – vergeten dat de maker van Godless een man is: Scott Frank. Vrouwelijke kijkers herinneren ons hieraan: zo blijkt uit observaties van de eerste aflevering op sociale media dat slechts 30 procent van de dialoog wordt uitgesproken vrouwen. Dat is toch opmerkelijk, gezien Franks ondubbelzinnige inzet: een western gesitueerd in een dorp zonder mannen.

Frank pretendeert – en pretenties zijn wel vaker het probleem – dat zijn verhaal wordt verteld met de blik van nu. Een emancipatoir verhaal dus. Maar dan hadden de vrouwen daadwerkelijk moeten domineren. Dan was het centrale liefdesverhaal wellicht niet man-vrouw maar vrouw-vrouw zijn geweest – Mary Agnes is verliefd op de zus van de sheriff. Maar de benadering die wel recht doet aan het heden, is nog ver weg.

Net zoals god te ver weg is voor de inwoners van La Belle: de kerk is nog in bouw en de pastoor – ook een man, afkomstig uit de oostkust – is al maanden onderweg. De vrouwen moeten onderwijl roeien met de riemen die ze hebben. Ze moeten tijdelijk overleven zonder mannelijke bijstand en de spreekwoordelijke bijstand van De Heer. Daarmee zijn ze in bepaalde opzichten niets meer dan de Claudia Cardinale’s uit de spaghettiwesterns van Sergio Leone: pittig maar hulpbehoevend; intelligent maar afhankelijk. En almaar starend naar de horizon, op zoek naar mannen zonder slechte intenties.

Goedwillende mannen zijn echter schaars. En niet iedere vrouw is er naar een op zoek. Waarmee duidelijk wordt dat Godless boven alles een conservatief concept is verkleed als een pretentieuze, artistieke dramafilm. Ook zonder de terechte kritiek vanuit feministische hoek is Godless overigens niet veel meer dan een klassieke western, met sentimentele violen die de mooifilmerij – de schilderachtige panorama’s – op muzikale wijze ondersteunen en bijzonder beestachtige nietsontziende geweldsconflicten. Geloof daarom ook niet direct in hetgeen – hoe mooi of overtuigend ook – dat wordt afgebeeld, ondanks of dankzij de afwezigheid van god (in het verhaal). God is immers een metafoor voor de man. Ondanks dat we hem in het dorp niet zien, is hij volgens velen toch alom aanwezig.