In gesprek met scenarioschrijfster Tamara Bos over vaders en opvoeding

De gevelsteen in de nok van het huis van Tamara Bos kreeg ze van haar vader, producent, regisseur en scenarist Burny Bos. Er staan vijf bomen op afgebeeld: drie iepen, die staan voor de mannen in het huishouden, haar man en hun twee zonen en twee appelbomen: Tamara en dochter. ‘Mijn man heet Hoogeboom.’ Bos-Hoogeboom, dubbele symboliek. De tekst eronder: ‘Laat maar waaien’. ‘Omdat mijn vader ons een huishouden van Jan Steen vindt’.
Maar ook die appel valt niet ver van de boom: haar moeder kreeg Tamara toen ze net 20 was. Er moest getrouwd, maar er werd vooral gehippied. Haar ouders gooiden hun gereformeerde jeugd af. Ze verhuisden van Ede naar Zeeland en toen naar het Gooi en afgezien van de tien jaar dat Tamara Bos zelf in Amsterdam studeerde, woont ze er zelf ook nog steeds. In een fijn gezinshuis met een schrijfhuisje in de tuin. Eerst haar drie kinderen, dan het schrijven. Al is ze workaholic, for sure. Sinds haar eerste serie, in 1994, Dag juf, tot morgen, schreef ze meer dan twintig scripts voor film (Minoes, Wiplala, Het paard van Sinterklaas) en televisie (Otje, Annie MG, Zusjes), ook schreef ze (prenten)boeken. Het meeste voor en over kinderen, omdat ze zich in hen nu eenmaal goed kan verplaatsen.
Vanaf deze week is haar nieuwste serie, Papadag te zien. Ze bedacht en schreef hem samen met Lotte Tabbers. ‘Een serie over dealen met kids, onvermogen en de zandbak,’ aldus het persbericht. Bos zelf: ‘Het gaat over vaders die worstelen met het ouderschap en relaties – en met het leven in het algemeen. Dat is toch het leukste van drama, het gewone leven. Het hoeft niet over helden te gaan.’

Het is een beetje oubollige titel, ‘Papadag’. Ik weet het. Het was de werktitel. We hebben onze hersens gekraakt om iets anders te bedenken, maar niets dekte de lading zo goed. En iedereen heeft er meteen een beeld bij. Grappig is dat de reacties op het begrip zo uiteenlopend zijn: sommige vaders zeggen zonder blikken of blozen: ‘O dat heb ik ook.’ Anderen zeggen hartgrondig: ‘Gatverdamme alsof er maar één dag is dat je vader bent.’

Vader ben je, als het kind er eenmaal is, voor altijd. Dat realiseren sommige van de personages zich tot hun grote schrik, zoals bijvoorbeeld de DJ in de serie, het type losbol dat zijn leven opeens anders moet inrichten. Of de tweede kans vader, die het nog een keer probeert. Alle zes lijken uit het leven gegrepen. Hoe kom je aan de personages? Een beetje uit ons eigen leven denk ik. En omdat we het met zijn drieën hebben geschreven (ook Anne Barnhoorn schreef een tweetal afleveringen, red.) heeft iedereen wel zijn eigen voorkeuren.

Met welke heb jij de meeste affiniteit? De tweede kans-vader ken ik vrij goed. Zo’n man die eerst alles had, een vrouw, een vrijstaand huis, een zoon en een minnares, tot die laatste zegt: en nu moet je kiezen. Hij kiest voor haar, gaat door scheiding en schuldgevoel en begint opnieuw. In dit geval verliest hij ook nog zijn baan – hij was directeur bij een bank – en zit thuis met de baby terwijl zijn vrouw carrière maakt.

De beste scène in de eerste aflevering wat mij betreft, is die waarin zijn vrouw, die net weer aan het werk is gegaan, thuis komt en hem aantreft in een puinzooi terwijl hij uitgeput op de bank ligt. Woedend is ze. De volgende dag heeft hij een werkster ingehuurd, is het huis schoon, en krijgt hij seks als beloning. Tot ze erachter komt dat hij niet zelf heeft schoongemaakt. Dan trekt ze haar truitje snel weer aan en is ze nog bozer. Het is grappig, de twee regisseurs, Alieke van Saarloos en Sia Hermanides zijn zelf jonge meiden die nog geen kinderen hebben. Dat hij seks zou krijgen in ruil voor een schoon huis, vonden ze zo ongeloofwaardig. Maar nog meer vonden ze dat Ellis zeurt. Dat een vrouw zo zou reageren als het huis niet is opgeruimd: ondenkbaar.

Wacht maar… Nou, dat zei ik ook. Het is voor iedere vrouw met kinderen, een baan en nog allerhande andere ballen in de lucht te houden een van de ergste dingen: thuiskomen in een puinzooi. Gelukkig waren er een heleboel mensen op de set, in cast en crew, die wel kinderen hadden en het zeer herkenden, van zichzelf of van hun vriendinnen.

Hoe ging dat bij jullie vroeger toen jullie kinderen klein waren? We werken allebei vanuit huis, mijn man is muzikant, die was met perioden veel weg, dan kwam het wat meer op mij neer. Als hij er was, deden we het samen. Ik heb als ik terugkijk, erg het gevoel dat werk en privé vooral bij de eerste twee kinderen in balans waren. Ik kon ontzettend genieten en mijn werk loslaten. Het leuke als ze echt nog kind zijn, is dat je door hun ogen naar de wereld kijkt. Toen Guus, de oudste, anderhalf was, en hij alles voor het eerst zag: een vliegtuig dat overkwam, een trein die langsraasde. Of de glascontainer die werd geleegd. Die verwondering, waardoor je zelf ook alles weer opnieuw gaat bekijken. Bij mijn derde kind had mijn werk een vlucht genomen. Toen heeft mijn man de verzorgende rol tijdelijk meer op zich genomen. Dat was ook prima.

Je schrijft vooral voor kinderen. Die blijven me bezig houden. Daarbij kan ik me goed in kinderen verplaatsen, ik snap goed hoe ze zich in heel veel situaties voelen.

Hoe komt dat? Ik kan me sowieso goed in een ander verplaatsen. Een beetje te goed misschien, waardoor je soms jezelf vergeet. Ik heb een over-ontwikkeld empathisch vermogen, denk ik. Onze jongste zoon heeft het ook. Als wij samen iets gaan doen, dan gaan er eerst vijf minuten voorbij met een oeverloos: ‘Wat wil jij?’ ‘Nee, zeg jij het maar’ en dan weer ‘dat maakt me niet uit joh.’ Tot mijn dochter zegt: ‘Jezus, zeg gewoon wat je wilt!’

Zij kan dat wel?  O ja, zij kan dat prima. Woensdag heeft haar vader een première en dan appt ze: ik kan toch niet komen. Dat vind ik dan gek, maar ze houdt gewoon voet bij stuk. En eigenlijk is dat heel goed. Alle drie mijn kinderen hebben een bepaalde relaxtheid die ik mis. Die hebben ze van mijn man.

Toch denkt je vader met zijn gevelsteen dat jullie het laten waaien hier. Ja, maar ik zit toch opgescheept met een flinke calvinistische erfenis. Want mijn ouders waren dan wel hippies en ik een moetje, onbewust hebben ze een enorme werkethos meegekregen én doorgegeven. Er is niemand die ooit tegen mij heeft gezegd dat ik tussen 9 en 6 moet zitten schrijven en toch doe ik dat met een enorme verbetenheid. Mijn man heeft daar minder last van. Die kan rustig een dag voor zich uitstaren. Heeft daar ook geen schuldgevoel over na afloop, terwijl ik daar echt stuk van kan zitten. Het gaat beter. Tegenwoordig ga ik tussendoor weleens wandelen. Mijn vader zegt dat ik niet zover gekomen was als ik dat werkethos niet had. En het was ook niet goed geweest als ik een man met een traditionele baan had gehad die de kost had verdiend. Dan was ik een moederkloek geworden.

Je werkt veel met en voor je vader, de eigenaar van productiehuis Bos Bros. Je hebt een tijdje overhoop gelegen met hem, nadat je ouders uit elkaar gingen. Jij was al volwassen toen. Klopt. Maar we werkten wel gewoon samen in die tijd. Dat was een vreemde situatie. Hij had twee kinderen gekregen met zijn nieuwe vriendin en die had ik nog nooit gezien. Ik was daar nog niet aan toe. Toen ik uiteindelijk zelf zwanger werd, kwam hij met zijn kinderen langs. Ik weet nog dat ik behoorlijk zenuwachtig was. Zijn zoons waren 2 en 4 jaar. De jongste vroeg: waar is de baby nou?

Stond jouw vader model voor Louis in Papadag? Een beetje. Je verwerkt nu eenmaal dingen uit je eigen leven. Een schrijver is een observator. Wat niet wil zeggen dat dingen me letterlijk zo zijn overkomen zoals ik ze verwerk. Toen mijn vader wegging, was ik een jaar of 18, 19. Ik zie nu bij een vriendin die in een scheiding ligt met kinderen van die leeftijd dat ze even heftig reageren als ik deed. Mensen denken soms dat het niet erg is als je ouders gaan scheiden als je op punt staat om het huis uit te gaan. Het is wél erg. Hoe ouder je bent, hoe langer je in de constructie van een gezin hebt gezeten, hoe moeilijker het misschien zelfs is. Je gaat jezelf afvragen in welke onwaarheid je hebt geleefd, of al die jaren nep zijn geweest. Het komt ook omdat je op die leeftijd nog zo weinig ervaring hebt met relaties. Pas de laatste tien jaar – ik ben nu 50 – begrijp ik waarom mijn ouders uit elkaar zijn gegaan. En tegelijkertijd blijf ik een kind dat eigenlijk wil dat zijn ouders bij elkaar zijn.
Er zit wel wat in Papadag hiervan, maar ik heb het vooral verwerkt in mijn serie Zusjes, uitgezonden in 2013. Dat gaat over twee meisjes die op kamers gaan en over die fase in je leven.

Wist je altijd al dat je dezelfde richting uit wilde als je vader? Integendeel. Ik heb Nederlands gestudeerd en schreef een script over een middeleeuws reisverhaal van Jan van Mandeville. Ik heb nog even gedacht om onderzoek te gaan doen. Al was ik niet echt een wetenschapper, mijn docenten genoten meer van hoe ik het opschreef. Toen ik net was afgestudeerd, werd gevraagd of ik research wilde doen voor een kinderserie. Omdat ik geen geschikte verhalen kon vinden, besloot ik ze zelf te verzinnen. We dienden het in en we kregen een miljoen gulden om het te verfilmen. Dat was het begin. Mijn vader was toen net met zijn bedrijf BosBros begonnen en ik heb altijd veel voor hen geschreven. Maar het is het altijd wederkerig geweest: ik had veel aan hun, zij aan mij.

Je vader is nu 73 er komt een dag dat hij gaat stoppen. Zou jij het bedrijf over willen nemen? Nee, ik voel me echt een schrijver. Ik kan wel creative producer zijn, meedenken over productionele zaken, cast, sfeer en stijl, maar ik ben geen ondernemer. De stress met werknemers, omroepen, geld: alles wat komt kijken bij een eigen bedrijf, het is niets voor mij. Mijn vader zegt zelf dat hij sinds hij het bedrijf heeft, amper nog heeft geschreven. Tegelijkertijd wil ik dat BosBros blijft bestaan. Misschien dat ik het een tijdje kan doen, tot de volgende generatie klaar is. Mijn vader heeft twee zoons met affiniteit in die richting, eentje als regisseur, een meer richting marketing. Mijn dochter wil editor worden.

Zijn jullie uiteindelijk een grote extended family geworden? We lopen de deur niet plat, maar we kunnen het goed vinden. Het leuke is dat mijn kinderen en zijn kinderen goed bevriend zijn geworden. Ik denk dat mijn vader daarover zijn geluk niet op kan.