In gesprek met regisseur Oliver Hirschbiegel over The Same Sky

In deze tijden van hoogwaardig televisiedrama komt af en toe best wat interessants uit Duitsland, zo bewees de oorlogsserie Unsere Mütter, unsere Väter al in 2013. De komst van betaalzender Netflix een jaar later heeft de boel echter in een stroomversnelling gebracht in Duitsland. Alle grote streamingdiensten en betaalkanalen pakken in 2017 uit met nieuwe, eigen dramaseries. Kwaliteitskrant Die Zeit kondigde in februari dan ook het einde van de experimenteerfase aan: hoe zal de poet worden verdeeld? Netflix komt in de herfst met zijn eerste Duitse productie, de thrillerserie Dark. Publieke zender ARD en betaalkanaal Sky huurden Tom Tykwer in om Babylon Berlin te maken, over de roaring twenties. Afgelopen maart bracht het tweede publieke kanaal ZDF Der gleiche Himmel op de buis. De miniserie is het werk van Oliver Hirschbiegel, die we kennen we van zijn film Der Untergang (2004), over de laatste oorlogsdagen in de bunker van Adolf ­Hitler. In Der gleiche Himmel is de setting de gedeelde stad Berlijn in het jaar 1974, waarin onder meer spionage, sportdoping en een vluchttunnel onder de Muur een rol spelen. De serie, die redelijk werd bekeken en wisselend ontvangen, is vanaf deze week bij ons te zien onder de internationale titel The same sky. Wij spraken Hirschbiegel erover.

Hoe kwam u tot het besluit om The same sky te regisseren? Zoals het altijd gaat. Als een verhaal en zijn personages en hun conflicten mij zodanig interesseren dat ik het voor me wil zien, wil ik aan de slag. Slechte draaiboeken doe ik niet, en sommige behandelen een materie die me gewoonweg niet aanstaat. In dit geval was ik van het begin af aan geboeid. Verbazend dat het thema van Oost- en West-Berlijn, dat van een gedeelde stad en een gedeeld volk, nog niet te zien is geweest.

Die recente geschiedenis is op de Duitse bioscoop- en televisieschermen toch al aan bod gekomen? ?Niet op deze manier. Je hebt Weissensee van de ARD, een serie met een landelijke invalshoek, en Deutschland 83, die in zowel Oost- als West-Duitsland speelt. Maar de hele metafoor van de deling van het archetypische Berlijn, die is nog niet gepresenteerd. Niet op de manier van het klassieke Griekse drama in elk geval, met eenheid van handeling, plaats en tijd. Want laten we wel wezen: Berlijn in de Koude Oorlog is natuurlijk een dramaturgische lekkernij, een Leckerbissen.

Het hoofdpersonage van The same sky is Lars Weber, een jongeman die als zogeheten ‘Romeo-agent’ door de Stasi naar West-Berlijn gestuurd wordt om een amoureuze betrekking aan te knopen met een vrouw die op het Amerikaans-Britse spionagestation Teufelsberg werkt. Waarom aanvaardt Lars die opdracht?? Lars is geen reguliere Stasi-spion. Hij heeft een speciale opleiding genoten als Romeo, die hem erop heeft voorbereid vrouwen door middel van een liefdesrelatie gevoelige informatie te ontfutselen. Daar had je er honderden van, die oneindig veel materiaal terugstuurden naar hun superieuren in Oost-Duitsland. Het Westen kende vergelijkbare agenten, maar die waren niet zo talrijk en ook veel minder succesvol. Die opleiding tot Romeo bestond echt. De toekomstige agenten kregen zelfs tips op het gebied van seks. Wat wij in de serie laten zien, is wat je vandaag de dag op YouTube kunt vinden: adviezen van de zogenoemde pick-up artists, versierders die mannen laten zien hoe zij op straat in contact kunnen komen met vrouwen. Een oeroud spel, dat mannen al eeuwenlang spelen. De Stasi was een perfectiemachine. Ze liet niets aan het toeval over.

De bewuste vrouw wordt gespeeld door Sofia Helin, die we kennen uit The Bridge. Hoe verliep de samenwerking met haar? ?Ook ik kende haar uit The Bridge. Van die serie – van het Zweeds-Deense origineel althans – ben ik een groot fan. Het was een genoegen met haar te werken. Sofia is een volbloedactrice. Ze spreekt zeer goed Duits, zij het met een accent. Een taalcursus heeft ze niet hoeven volgen. Ik kon haar de regieaanwijzingen gewoon in het Duits geven. Alleen wanneer die te onduidelijk waren, schakelden we over op Engels. Sofia heeft rap een plek voor zichzelf gevonden, en toch bleef ze een internationale zonderling – in het verhaal, want haar personage is Zweeds-Brits, maar ook op de set. Alle acteurs waren Duits, en dan had je haar.

The same sky telt veel verschillende verhaallijnen. Er is de Romeo-agent, die ook nog verliefd wordt op een collega van zijn doelwit. Er is de jonge zwemster die in het Oost-Duitse staatssysteem van sportdoping belandt. Er is de homoseksuele leraar die naar het Westen wil vluchten en in contact komt met een groep die een tunnel onder de Berlijnse Muur aan het graven is. Toch had u voor de zes afleveringen slechts 50 minuten per deel ter beschikking. Is het gelukt om al die verhaallijnen voldoende ruimte te geven? ? Er komt een vervolg. De zesde aflevering eindigt met een enorme cliffhanger. Alle verhalen bereiken een bepaald punt, maar ze worden niet beëindigd. Ik weet niet of ik ook dat tweede seizoen ga regisseren. Het hangt van mijn agenda af. Ik blijf in ieder geval betrokken als uitvoerend producent, om ervoor te zorgen dat de seriebijbel wordt gerespecteerd. Graag zou ik een aantal afleveringen willen draaien. Het team is als een familie geworden, en daarvan ben ik een soort vader.

In Nederland kennen we u van films die in de Tweede Wereldoorlog spelen of eraan gekoppeld kunnen worden: Das Experiment (2001), Der Untergang (2004) en recenter Elser (2015). Nu heeft u een televisieserie gemaakt over de alomtegenwoordige staat in de voormalige DDR. Is de verhouding tussen het individu en een boven hem gestelde, dwingende overheid een van uw obsessies? ?(lacht) Dat zou ik niet zeggen. Maar zodra je je in Duitsland gaat bezighouden met een historisch onderwerp, kom je automatisch uit bij het thema van gehoorzaamheid. Dat staat centraal wanneer je de Duitse ziel wil begrijpen. Toch heb ik ook andere verhalen verteld. Mijn film Five Minutes of Heaven (uit 2009, over de moord op een tiener in Noord-Ierland, red.) behandelt een heel ander thema. Wat ze gemeenschappelijk hebben, is dat de hoofdpersonages in extreme situaties belanden.