Even serieus nu

Leeswaarschuwing: dit stuk is niet om te lachen – Dick Zijp is humorwetenschapper en beschouwt humor als een serieuze zaak.

Ik zie u een beetje gniffelen,’ zegt Dick Zijp na een minuut of drie in de Brainwash talk, deze week op tv. ‘Maar humorwetenschap bestaat écht.’ Dick Zijp bedrijft het, hij zit zelfs in een internationaal genootschap van humorwetenschappers. ‘Allemaal gestudeerde wetenschappers die eens per jaar bijeenkomen om de stand van de humor door te nemen,’ legt Zijp in de lezing uit.

Over de stand van de humor: valt er in deze tijd nog wat te lachen?
Corona-humor bestaat, dat wordt volop onderzocht, onder meer door psycholoog Madelijn Strick. Zij vroeg zich af of grappen over corona troost kunnen bieden. Zij liet zien dat coronagrappen ons het vrolijkst maken als ze niet alleen grappig
zijn, maar tegelijkertijd ook ze ontroeren. Er ging bijvoorbeeld op het web een filmpje vanuit een dierentuin in coronatijd rond. Omdat er geen bezoekers zijn, werden pinguïns losgelaten bij het aquarium. De pinguïns liepen als bezoekers rond. Dat vinden mensen grappig én ontroerend – die combinatie bleek het meest positieve gevoel te geven. Collegahumorwetenschapper Giselinde Kuipers doet onder meer onderzoek naar coronagrappen op internet. Zij vond het opvallend dat er zo weinig harde grappen over corona de ronde doen. Terwijl die na bijvoorbeeld 9/11 wél ontstonden. Dat komt waarschijnlijk omdat we er allemaal nog middenin zitten.

Kuipers deed ook onderzoek naar humor en sociale klasse. Stelde zij niet dat harde humor vooral wordt gewaardeerd door de lagere klasse?
Bij de lagere klasse gaat het vooral om de gezelligheid die de grap teweegbrengt. Het gaat daar – anders dan bij de hogere klasse – meer over de voordracht. Daar heerst ook meer een moppenvertellencultuur. Omdat het in deze klasse meer om gezelligheid gaat, wordt daar ook gedacht: een harde grap over vrouwen of over mensen van kleur is geen probleem, zolang
iemand uit die groep daar maar niet bij is. Bij de hogere klasse is die code er niet. Daar geldt dat zo’n grap überhaupt problematisch is. Tegelijkertijd wordt harde humor zeker ook in hogere klassen gewaardeerd.
Zijp stelt in zijn Brainwash talk dat humor effect heeft. Dat de opmerking ‘het was maar een grapje’ de angel er niet altijd uithaalt. Hij haalt een onderzoek aan dat stelt dat humor de norm kan veranderen. ‘Als je iets in een humoristische context plaatst, zeg je eigenlijk: “Ik bedoel dit niet letterlijk”, stelt Zijp. ‘Maar ik denk dat we dat onderscheid tussen wel of geen grap te absoluut maken, humor kan serieuze effecten hebben.’

Humor kan wel grenzen over toch? Dat daarmee morele grenzen opnieuw worden vastgesteld, over wat wel en niet kan. 
Dat gebeurt veel bij comedy. Theo Maassen doet dat vaak in zijn werk.

Hij heeft een show waarin hij vertelt dat hij geen grap over de profeet zal maken.
Cabaretiers maken ze op deze manier toch. Je benadrukt dat het gevaarlijk en prikkelend is om te doen, en dan doe je het stiekem toch. En daardoor moeten we dan lachen.

Lees verder in VARAgids 14 vanaf bladzijde 20.