De comeback van Winona Ryder

Actrice Winona Ryder was dé revelatie van de jaren tachtig en negentig, waarin ze in een veelvoud aan speelfilms rebelse, eigenzinnige jonge vrouwen vertolkte. Op 6 oktober 2000 kreeg ze een ster op de befaamde Hollywood Walk of Fame. Ze was pas 28. Een jaar later zou ze dankzij een winkeldiefstal, naar eigen zeggen ingegeven door depressie en misbruik van pijnstillers, in ongenade vallen bij het Hollywood-establishment. Tien jaar later beleefde ze met haar kleine maar indrukwekkende (en zeer ironische, daarover later meer) rol in Darren Aronofsky’s huiveringwekkende Black Swan, een beklemmende knipoog naar de klassieke balletvoorstelling het Zwanenmeer, een verdienstelijke comeback.

Black Swan

 

Op 22-jarige leeftijd had Winona Ryder al samengewerkt met grote regisseurs als Tim Burton, Francis Ford Coppola en Martin Scorsese. De in 1971 in Minnesota geboren filmster werd door acteur Johnny Depp, met wie ze een relatie had in het begin van de jaren negentig, omschreven als ‘de Lillian Gish van de volgende eeuw’.  Gish werd aan het begin van de twintigste eeuw met haar onbestemde, authentieke blik de vedette van de zwijgende film; Ryder stond met haar rollen als de ongebonden adolescent in films als Beetlejuice (1988), Heathers (1988), Edward Scissorhands (1990), Bram Stoker’s Dracula (1992) en The Age of Innocence (1993) al te boek als een onvervalst tiener-icoon.

Als dochter van twee intellectuelen, haar ouders zijn auteurs, leek het al vroeg voorbestemd dat Ryder zich eveneens zou onderdompelen in de artistieke wereld. Het Ryder-gezin was bevriend met grootheden als poëet Allen Ginsberg en sciencefiction schrijver Phillip K. Dick. De actrice in wording was een bewonderaar van J.D. Sallingers The Catcher in the Rye, een literaire klassieker met thema’s als omgang met adolescentie en zoeken naar je eigen identiteit. De roman sluit naadloos aan op het type rol dat Ryder vaker zou gaan spelen, waardoor ze het symbool werd van jeugdige roerigheid, met haar volgens dagblad the Guardian ‘dwarse, coole en droogkomische’ voorkomen.

Heathers

Alle lof en alle roem kon evenwel niet voorkomen dat Ryder in 2001 een ingrijpende misstap beging: ze stal in een winkel voor 5000 dollar aan kleding, en werd hiervoor veroordeeld tot een werkstraf. Hieraan gingen enkele belangrijke incidenten aan vooraf in de voor Ryder ietwat minder succesvolle tweede helft van de jaren negentig: ze werd gepasseerd voor de hoofdrol in Shakespeare in Love (1998) waarvoor collega-actrice Gwyenth Paltrow een Oscar won. Voor het drama Girl, Interrupted, dat een jaar later verscheen, werd niet Ryders hoofdrol bekroond, maar de bijrol, gespeeld door Angelina Jolie.

Misschien droegen deze voorvallen bij aan haar onfortuinlijke daad, zelf zei ze erover dat ze destijds leed aan angstaanvallen en dat ze pijnstillers voorgeschreven kreeg door een kwakzalver. De grootse actrice werd na de diefstal in de media afgespiegeld als een nietige crimineel. Als reactie vertrok ze naar San Francisco, de plek waar ze al eerder had gewoon met haar ouders. Ze zou tien jaar lang min of meer worden verbannen door Hollywood en verdween zodoende bij menig filmliefhebber uit de kijker. Totdat Ryder weer ten tonele verscheen in Black Swan (2010). In een voor haar op het lijf geschreven rol.

Girl, Interrupted

In Darren Aronofky’s psychologische horrorfilm geeft Ryder gestalte aan Beth McIntyre, de voormalige hoofdballerina van een New Yorks gezelschap dat onder leiding staat van choreograaf Thomas Leroy (Vincent Cassel). Leroy heeft zijn oog laten vallen op de jongere Nina (Natalie Portman): zij zal de zwarte en de witte zwaan spelen in het Zwanenmeer. McIntyre raakt hierdoor van de een op andere dag uit de gratie. Backstage wordt erover geroddeld, waarop Nina meelevend zegt: ‘Niemand komt haar meer zien, en dat is treurig, ze is zo’n mooie danser.’ Dat is natuurlijk een bijzonder ironische observatie: vervang danser met acteur – et voilà.

Het is geen wonder dat Aronofsky voor deze rol Ryder in gedachten had: McIntyre wordt net als Ryder tien jaar eerder zonder scrupules aan de kant gezet. En de film, over de groteske waanbeelden van een hardwerkende ballerina (Portman), gaat ook over de tol van roem. Ryder oogt in elke scène alsof ze kwaad is op alle rollen die haar ooit zijn ontnomen. Ze kijkt verbeten, ze gedraagt zich venijnig. Tijdens een feestavond heeft ze een jaloerse blik, zo’n blik die je weleens ziet tijdens de uitreiking van de Oscars. Zo van: Ik had verdiend te winnen.

En dan is er nog Leroy die zijn gewezen muze op het hart drukt dat McIntyre zijn ‘kleine prinses is’ die hij ‘nooit zal vergeten’. Ryder werd echter vergeten, de rol van de stervende zwarte zwaan resulteerde ironisch genoeg in haar tweede doorbraak, en betekende eveneens een breuk met de tienerrollen uit haar verleden. In gesprek met een Canadees televisienetwerk zei ze hierover: “Black Swan heeft me bevrijd in de wijze waarop ik een vrouw mocht spelen van mijn eigen leeftijd. Wanneer je als tiener en twintiger veel succes hebt dan zien mensen als je de dertig bent gepasseerd je nog steeds als argeloos meisje.”

Zonder Black Swan was Ryder waarschijnlijk niet de gevierde actrice geweest die ze nu weer is geworden. Haar rol staat symbool voor het devies van de aanhouder wint. Maar ook voor de genadeloosheid van Hollywood. Filmcriticus Phillip French schreef over de Ryder-affaire, hij vond dat filmproducenten beter op haar hadden moeten letten. Dat lag ook aan het feit dat acteurs zich in de jaren negentig niet meer voor lange tijd verbonden aan een bepaalde filmstudio waardoor er niemand was die zich voortdurend, en ook in de pers, bekommerde om zo’n jong talent.

Stranger Things

En over leeftijd gesproken: het speelt in het proces van casting, zeker voor vrouwen, nog steeds een belangrijke rol. Ryder reflecteert hierop en op haar rol in Black Swan, in een interview met de Hollywood Reporter: “Ik herinner me dat toen ik jong was ik niet kon wachten om ouder te zijn, omdat ik altijd het kind was op de set, ik was altijd de jongste. Nu ben ik vaak ouder dan veel van mijn collega’s.” De actrice verwijst natuurlijk onomwonden naar het immense succes – ook voor haar - van Stranger Things, de populaire Netflix-serie waarin ze de moeder speelt van een van de piepjonge personages.

Black Swan, zaterdag 29 december, RTL 8, 23:40 uur