Bühnebewondering

Variété-artiesten waren een grote inspiratie voor illusionist Hans Klok. Daarover gaat zijn Summerschool. Henk van Gelder geeft alvast een voorzet. 

Eén man zal vast en zeker niet ontbreken in het Summerschool-college dat Hans Klok deze week gaat houden over de gouden jaren van het Nederlandse variété. Klok is een fervent bewonderaar van een groot aantal artiesten die zijn lichtende voorbeelden zijn geweest – dat bleek vorig jaar al toen hij in Zomergasten honderd- uit over zijn grote voorgangers kwam vertellen. Dat enthousiasme voor zijn idolen bezorgde hem zelfs een klinkend compliment in de NRC: ‘Hans Klok bleek te kun- nen bewonderen als geen ander.’ We zagen Tina Turner, Marlene Dietrich, de Zangeres zonder Naam, het dompteursduo Siegfried & Roy en allerlei anderen uit het variété van vroeger. Maar van al die grootheden was er één die door Klok meer dan alle anderen werd bewierookt. En daarom laat Toby Rix zich makkelijk raden dat Klok hem ook in deze Summerschool niet ongenoemd zal laten.

Fred Kaps

Wij vragen uw aandacht voor Fred Kaps (1926-1980), de man die tot drie keer toe wereldkampioen goochelen werd en ook jarenlang de beste was van Nederland. In zijn stijlvolle rokkostuum zag hij eruit als een gentleman- oplichter die niets kwaads in de zin leek te hebben. Maar intussen verrichtte hij het ene mirakel na het andere. Hij haalde een brandende kaars tevoorschijn uit een opgerolde krant, liet speelkaarten verdwijnen en verschijnen, toverde brandende sigaretten uit het niets uit de lucht (een act die in dit anti-rooktijdperk niet meer welkom zou zijn) en strooide eindeloze hoeveelheden zout uit een gebalde vuist waar ogenschijnlijk niets in verborgen was. Om nog te zwijgen van die keer dat hij Mies Bouwman de mouwen van zijn pandjesjas liet afknippen om de indruk te wekken dat hij ook daarin niets had verstopt. Hij slaagde er vaak in de sympathie van het publiek op te wekken door net te doen alsof alles hem per ongeluk overkwam. Zo speelde hij menigmaal dat hij een aangekondigde truc niet kon uitvoeren omdat telkens het benodigde aantal speelkaarten niet bleek to kloppen. En daar trok hij steeds een verbaasd gezicht bij, alsof hij er nets van snapte. Dat was een groot verschil met Hans Klok, bij wie bijna alle trues opzettelijk slagen. Een mislukking spelen is Klok vreemd. Maar dat stijl-verschil staat zijn bewondering voor Kaps niet in de weg. Kaps speelde zijn zogenaamd mislukkende true ook op 9 februari 1964, als gast in de Ed Sullivan Show, destijds de grootste talkshow van de Amerikaanse televisie. Er waren die avond 73 miljoen kijkers. De volgende dag zou iedereen het over die verbazingwekkende Nederlander hebben, zo luidde ieders verwachting. Maar dat ging anders. In dezelfde show maakte een uit Engeland afkomstig popgroepje zijn Amerikaanse tv-debuut. Ze heetten The Beatles. Prompt ging alle aandacht uit naar dat sensationele nieuwe bandje. Niemand had het na afloop over Fred Kaps, laat staan over zijn speelkaarten. 

Toby Rix 

Wie het Nederlandse variété in de jaren 50 en 60 overziet, treft lang niet alleen goochelaars aan, maar ook een breed spectrum aan andere artiesten met een eigen specialiteit. Zo was er op de hele wereld maar één man die de Toeterix bespeelde. De wat? De Toeterix, een karretje in de vorm van een vibrafoon waaraan ruim dertig autotoeters waren opgehangen, plus een weids arsenaal aan sirenes, koebellen, claxons en knetterende klappertjes. Als een razende sprong Toby Rix daarbij op en neer om al die onderdelen bruusk te betasten en er krachtdadig in te knijpen – met muzikale resultaten die doorgaans grote opwinding teweegbrachten. Toby Rix (1920-2017) was zijn loopbaan vlak voor de oorlog begonnen als zanger en gitarist bij een groepje dat vooral uitblonk in cowboyliedjes. Toen die door de Duitse bezetters verboden werden, stapte het drietal over op Spaans repertoire. Na de Bevrijding ging hij verder als solist en trad hij op onder de titel `muzikaal-vocaal parodist'. Hij keek de kunst of van de Amerikaanse orkestleider Spike Jones wiens succesnummers uitbundig waren gelardeerd met malle geluidseffecten - met zoemers en claxons in de hoofdrol. En dat bracht Rix op het idee de Toeterix to bouwen. Decennialang was hij ermee op tournee. In de jaren 50 en 60 scoorde hij hits als `Heer in 't verkeer' en Mane vent, ja'. En tot in de jaren 90 trad hij nog op met het orkest van Willem Breuker, als vaste attractie op diens traditionele oudejaarsavondconcerten. Maar toen die stierf, werd de Toeterix een werkloos instrument. 

Lees verder in VARAgids 34 vanaf bladzijde 26.