Strategisch stemmen: wat is het? En heeft het zin?

Met de verkiezingen voor de deur hoor je er steeds vaker over: strategisch stemmen. Maar wat houdt het precies in? En is het slim om te doen?

Eén op de zes stemmers bracht een strategische stem uit tijdens de Tweede Kamerverkiezingen in 2023. Ook nu overwegen veel kiezers hun bolletje op 29 oktober strategisch rood te kleuren.

Strategisch stemmen betekent vaak dat je stemt op een partij waarvan je denkt dat die meer invloed heeft, en niet per se kiest voor een partij die je eerste keuze is. Misschien sluit een kleinere partij beter aan bij jouw idealen, maar kies je toch voor een grotere omdat die meer kans maakt om in de regering te komen. 'Eén van de meest voorkomende redenen daarvoor is om te voorkomen dat een partij – waarvan jij dat niet wil – wint of groter wordt', legt politicoloog Zahra Runderkamp uit in de podcast Alledaagse Vragen. Ook politieke peilingen spelen vaak een rol: 'Er wordt veel geschreven over winnaars en verliezers in de peilingen, en dat beïnvloedt het gevoel dat jouw stem ertoe doet – dat jouw keuze echt verschil kan maken', aldus Runderkamp.

Tegelijkertijd kun je ook een strategische stem uitbrengen op een kleinere partij om ervoor te zorgen dat die de kiesdrempel haalt. Of je kiest ervoor om te stemmen op een vrouwelijke kandidaat lager op de lijst om meer vrouwen in de Kamer te krijgen.

Een stem – strategisch of niet – heeft hoe dan ook altijd nut, vindt Runderkamp. 'Strategisch stemmen kan natuurlijk invloed hebben op de zetelverdeling – zeker bij partijen rond de kiesdrempel, dus bij hele kleine partijen. En strategisch stemmen kan ook echt de machtsverhoudingen wel beïnvloeden tussen partijen. Zeker in het midden, wie is er groter dan wie?'

Een strategische stem is dus absoluut niet zinloos, maar kan wel nadelen hebben. Want zoals bij alles geldt: zeker weten doe je het nooit. 'Strategisch stemmen kan mislukken', vertelt David Breebaart van De Marker. 'Het kan bijvoorbeeld dat jouw partij niet in de coalitie komt, terwijl je er wel je stem aan hebt gegeven. En dan baal je.'

Aan de andere kant kan je strategische keuze ook gewoon anders uitpakken dan je had verwacht. Je partij komt dan misschien wel in het kabinet, maar dat kabinet ziet er heel anders uit dan je hoopte. Dat gebeurde in 2012: veel mensen stemden toen strategisch op de PvdA in de hoop op een links kabinet, terwijl andere juist voor de VVD kozen voor een rechtse koers. Uiteindelijk gingen die twee partijen samen regeren, tot grote teleurstelling van veel kiezers.

Het korte antwoord: ja. Eén zetel lijkt misschien weinig vergeleken met de grote partijen, maar in het verleden hebben partijen als BBB en BIJ1 laten zien dat je met één zetel alsnog onderwerpen op de politieke agenda kunt krijgen. Een stem op een kleinere partij kun je daarom ook zien als een stem voor een sterkere oppositie.

Zetelpeilingen, zoals van EenVandaag en Ipsos, laten zien hoe partijen er op dit moment voor staan, op basis van wat mensen zeggen dat ze zouden stemmen. Ze spelen een grote rol in strategisch stemgedrag, legt politicoloog Tom Louwerse uit. 'Al dat soort strategische overwegingen kun je eigenlijk alleen maken als er peilingen zijn. Ze bepalen ook hoeveel aandacht partijen in de media krijgen en hoe er over ze wordt gesproken. Partijen die het goed doen in de peilingen, worden vaak positief uitgelicht. Partijen die het minder goed doen, krijgen juist negatieve aandacht. Dat kan zichzelf versterken, want als een partij veel positieve aandacht krijgt, denken meer kiezers al snel: oh, misschien is dat ook wel een partij om te overwegen.'

Een strategische stem is dus eigenlijk meer een moreel dilemma. Kies je voor een partij die helemaal staat voor jouw idealen, of kijk je toch liever naar de strategische overweging? Dat is vooral een afweging die je zelf moet maken. 'Je moet goed bij jezelf nagaan of je niet liever wil stemmen voor een partij waar jouw hart écht ligt', aldus presentator Rosa Wierda in Alledaagse Vragen. 'Als we dat zouden doen, dan zou de Kamer er toch wel heel anders uit gaan zien.'