Waarom stappen bestuurders nog steeds achter het stuur met alcohol op? ‘Er zijn geen excuses’

Door Hein Keur

Eén op de acht Nederlanders geeft toe weleens achter het stuur te kruipen met te veel alcohol op. In België zegt zelfs één op vijf dit te doen. Het is een probleem dat al jaren aanhoudt en volgens verkeersveiligheidsinstituut VIAS dieper verankerd zit in de Belgische cultuur dan veel mensen willen toegeven. Met de nieuwe VRT‑campagne ‘Er zijn geen excuses, rij zonder invloed’ probeert Tom Waes, zelf slachtoffer van een zwaar ongeluk door alcohol, die mentaliteit open te breken.

Uit onderzoek van VIAS blijkt dat Belgen vaker beschonken rijden dan bestuurders in andere Europese landen. Volgens Stef Willems (VIAS) speelt cultuur daarin een rol. Belgen omschrijven zichzelf graag als Bourgondisch en daar hoort een drankje bij. Maar ook het gebrek aan aanspreekcultuur werkt mee. “Het gebeurt zelden dat iemand in het café je aanspreekt en vraagt hoe je thuiskomt,” zegt Willems. “Belgen zijn plantrekkers (red. Iemand die altijd op de een of andere manier zijn plan weet te trekken of het in zijn voordeel weet te regelen). Ze denken vaak; we komen wel thuis, ik regel het wel of; mijn auto rijdt vanzelf. Dat is écht typisch Belgisch.”

Geen data, geen analyse
Het VRT‑programma PANO toonde eerder aan dat België weinig zicht heeft op de eigen handhaving. Waar automobilisten in Zweden bij elke controle standaard moeten blazen, zijn de cijfers over alcoholcontroles in België niet openbaar. De federale politie geeft niet vrij hoeveel controles er jaarlijks plaatsvinden. Alleen tijdens de BOB‑campagnes, die we in Nederland ook kennen, worden aantallen netjes bijgehouden. Dat vormt volgens Willems een groot probleem. Men kan op deze manier niet bijhouden waar de regionale verschillen zitten en op welke plekken de autoriteiten het beste kunnen controleren.
VIAS vraagt al jaren cijfers op bij de federale politie, maar krijgt die tot nu toe niet volledig. Hoogleraar criminologie Sofie de Kimpe (Vrije Universiteit Brussel) is niet verbaasd: "De cultuur van informatie delen en analyseren is niet aanwezig bij de politie." Een voormalige analysetak werd weggewerkt door bezuinigingen. "Daardoor kun je regio’s niet meer met elkaar vergelijken."

Excuses en gebrek aan kennis
Beschonken bestuurders veroorzaken dagelijks zo’n tien ongelukken met letsel. De VRT‑campagne zoomt in op de typische excuses: ‘Ik heb tussendoor water gedronken’, ‘Ik ken mijn grenzen wel’ en ‘Ik heb al dertig jaar mijn rijbewijs’.
Maar volgens Willems draait het niet alleen om excuses. "Automobilisten hebben niet door dat als je ’s avonds te veel gedronken hebt, de alcohol ’s ochtends nog in je bloed zit." Hij ziet dat bestuurders hun alcoholgebruik vaak onderschatten: “Ze denken dan; ik drink er één en na een uurtje nog eentje. Voor ze het weten hebben ze te veel op en zijn ze de tel kwijt. Ook met twee biertjes zit je vaak al boven de toegestane 0,5 promille.”

“Ik haal het nog wel”
Tom Waes reed na een avond borrelen tegen een pijlwagen en raakte zwaargewond. Hij belandde in een coma en moest maanden revalideren. Twee taxi’s die hij had gebeld, kwamen niet opdagen. "Mijn excuus was: ik haal het nog wel," zegt Waes in de campagne. "Het is een soort arrogantie. ‘Ik ken de weg’, denk je dan. Maar dat is geen excuus."

Na zijn ongeluk sprak hij met Vincent Leus, die in 2009 zijn zestienjarige dochter Emilie verloor door een dronken bestuurder. Hun gesprek duurde vier uur en maakte grote indruk op Waes. "Ik zat nog in een rolstoel toen Vincent bij mij thuiskwam. Eén ding wist ik gelijk: ik wil iets voor hem doen”, vertelt Waes aan tafel bij Pauw & De Wit. Met die gedachte stapte Waes naar de VRT om zijn idee voor de campagne te pitchen. "‘Er zijn geen excuses’, dat is het eerste wat je tegen nabestaanden kunt zeggen. Alle excuses vallen weg."

Eerdere maatregelen
Dat België al langere tijd bezig is met het veranderen van gedachtegoed onder beschonken bestuurders, blijkt uit de eerdere campagnes en wetswijzigingen. De BOB‑campagnes bestaan inmiddels dertig jaar en zijn volgens Willems nog steeds succesvol. "Voor het dertigjarig jubileum hebben we dertig gouden sleutelhangers verstopt tussen de gele. Mensen werden daar echt enthousiast van."
Daarnaast krijgen jonge bestuurders die voor het eerst worden betrapt verplicht twintig uur scholing over alcoholgebruik. Recidivisten worden vaak zwaarder gestraft. Ook daalde de alcoholgrens waarbij het rijbewijs vijftien dagen wordt ingetrokken, van 1,5 promille naar soms al 0,8. Willems: "Veel bestuurders hebben lak aan een boete, maar vrezen wel voor het afgeven van hun rijbewijs."

“Iedereen heeft een voorbeeldfunctie in het verkeer”
Omdat Tom Waes een bekende Vlaming is, kwam de term ‘voorbeeldfunctie’ steeds naar voren. Waes vindt dat het verder gaat dan bekendheid: "Iedereen die beschonken achter het stuur stapt, kan dit overkomen. Maar als ik die voorbeeldfunctie toch heb, kan ik die beter gebruiken voor iets goeds." Stef Willems van VIAS is blij met Waes’ inzet. “Tom is stom geweest”, begint Willems, “Ik wil hem zeker niet neerzetten als held, maar hij gebruikt zijn schuld en bekendheid wel om een verandering te maken.” 

Ook Leus staat achter de campagne van Waes: “Toen ik hoorde van het ongeluk dacht ik: ‘Als hij er iets mee doet, de bekendste Vlaming, zou het vast een andere Vlaming ook aanspreken.’” Waes raakt geëmotioneerd aan tafel bij Jeroen Pauw, als Vincent vertelt wat de campagne voor hem betekent. “Het betekent voor mij dat Tom ergens de figuur van Emilie, toch wel belangrijk vindt.” Waes belooft zich te blijven inzetten tegen alcohol in het verkeer. "Dit is echt niet eenmalig," zegt hij aan Vincent.

Kijk hier het volledige interview met Tom Waes aan tafel bij Pauw & De Wit: