Waarom stijgt de gasprijs?

Op dit moment bestaat de vreemde situatie dat de olieprijs sterk gedaald is, maar de energiebedrijven hebben aangekondigd dat de prijs van gas in januari 2009 wel eens met tien procent zou kunnen stijgen. Hoe kan dat?

Op 22 juli 1959 werd de gasbel in Slochteren ontdekt en werd Nederland opeens gasproducent. Toentertijd wist niemand eigenlijk wat de waarde van gas was waardoor men heeft besloten om uit te gaan van de olieprijs, het substituut. Gas is een schonere brandstof dus de prijs mag niet hoger liggen dan die van de meer vervuilende olie.

Met de oliecrisis in de jaren `70 werd de olieprijs steeds grilliger en ging de prijs hard op en neer. Daarom is er toen gekozen voor een systeem waarbij de prijs op een gemiddelde over 6 maanden wordt gebaseerd. Energiebedrijven mogen jaarlijks tweemaal de prijs aanpassen. (Van april tot oktober wordt het gemiddelde genomen voor de prijs die op 1 januari in gaat. En van oktober tot april voor de prijs die op 1 juli ingaat.)

De gasprijs wordt nu in de EU vastgesteld aan de hand van een formule waarbij de prijs van olie de grootste rol speelt. De bulkinkoop van gas vindt echter minimaal een halfjaar van te voren plaats dus onder de prijsvoorwaarden van dat moment. De extreme schommelingen waar de olieprijs aan blootstaat, worden er bij het bepalen van de gasprijs uitgehaald. Hierdoor hebben we het afgelopen halfjaar relatief weinig betaald voor ons gas en als het goed is, zal de prijs in de zomer weer gaan dalen. Dat voelt natuurlijk heel raar voor de consument.

Op de wereldmarkt, waar er geen kunstmatige koppeling tussen de gas- en olieprijs plaatsvindt, zie je overigens ook dat prijs van olie nauw gevolgd wordt.

In Nederland betalen we in de zomer en winter overigens hetzelfde tarief zodat de consument geen last heeft van grote tariefsverschillen (in tegenstelling tot veel andere landen zoals bijvoorbeeld de VS). De prijs van gas ligt namelijk een stuk hoger als er meer vraag is zoals in de winter. In de zomer sparen we zo dus voor de winter.

De groothandelsprijzen voor gas zijn in de EU vrijwel gelijk. De prijs die de eindgebruikers betalen verschilt wel aanzienlijk door de heffingen op energie die in ieder land weer anders zijn. De prijs die wij betalen, bestaat voor ongeveer de helft uit de kale gasprijs en voor de andere helft uit heffingen (ecotax en BTW). Onze gasprijs is de laatste jaren vooral gestegen door een toename van de heffingen.

En als we de klimaatdoelstellingen willen halen zullen we uiteindelijk hogere energieprijzen moeten betalen, anders zullen energie uit bijvoorbeeld zon en wind te duur blijven ten opzichte van traditionele energiebronnen.

Rusland, Iran en Qatar zijn de drie partijen die voor 60-75% van al het gas in de wereld zorgen. In de EU komt het gas voornamelijk uit Nederland, Noorwegen en Rusland. Gas is namelijk niet gemakkelijk te vervoeren en moet door een pijpleiding heen, er zijn dus weinig aanbieders. Gas is verder een schaarse energiebron. De vraag zal in de toekomst nog veel groter worden dan het aanbod.

De werking van de vrije gasmarkt is verre van perfect. Naast het beperkte aanbod en de schaarste moet het in de EU allemaal door de bestaande pijpleiding heen en die zit al heel vol met allerlei bestaande contracten. Verder is het duur om gas op te slaan. Hierdoor zijn er nauwelijks overschotten of goedkope resten op de gasmarkt. In de toekomst zal de concurrentie wel toenemen als het aandeel van vloeibaar gas, LNG, groter wordt, zodat er ook gas buiten de pijpleiding om uit Afrika en het Midden-Oosten naar Europa/Nederland kan komen. Dure en soms ook risicovolle investeringen zijn dan wel een vereiste.

De consument zou profiteren van de liberalisering, maar wat we vergeten is de gigantische stijging van alle grondstofprijzen de afgelopen periode. In de vrije markt is nu meer efficiëntie, maar daar hangt wel een hoog prijskaartje aan door de kosten die ontstaan door de toegenomen complexiteit van de markt waar nu zoveel meer partijen bij betrokken zijn.

In Nederland is 98% van de huishoudens op het gas aangesloten en zijn grootgebruikers van aardgas in vergelijking tot onze buurlanden.

GasTerra is een handelsonderneming in aardgas die met een aandeel van zo’n 70% het grootste aandeel in de Nederlandse gasmarkt in handen heeft. Het bedrijf verkoopt ook gas op de Europese energiemarkt en is naast producent dus ook exporteur. Sinds de liberalisering van de energiemarkt in de EU in 1998 is GasTerra nog maar voor 50% in handen van de overheid, de rest is van Shell en Esso. De overheid heeft nog belang behouden in GasTerra vanwege het grote belang van het Groningengasveld voor de economie en staatskas. De Nederlandse staat heeft er in totaal al honderden miljarden euro’s aan verdiend. Onze gasbel zal nog een jaar of vijftien toereikend zijn, maar daarna zullen we op alternatieven moeten overstappen.

Gasunie is een gasinfrastructuurbedrijf en onder meer eigenaar van één van de grootste hogedruknetten in Europa. Via dochteronderneming Gas Transport Services B.V. (GTS) verzorgt Gasunie het beheer en de ontwikkeling van het Nederlandse gastransportnet. GTS is nu voor 100% in handen van de overheid en opereert volgens de Gaswet. Tot een paar jaar geleden was GTS voor de helft in handen van Shell en Esso, maar de overheid koos er voor de energienetwerken in handen van de overheid te brengen vanwege het grote strategische belang voor de economie.

Nederland produceert jaarlijks zo’n 90 miljard m3 gas, dat is tweemaal onze consumptie. De helft wordt onder andere geëxporteerd naar Italië, België, en Frankrijk. Naast het aandeel van 70% van GasTerra wordt ongeveer 30% van ons gas op de vrije markt ingekocht, bijvoorbeeld via de beurs of makelaars.

Op termijn wil de overheid Nederland tot `gasrotonde` maken, de spil van de Europese gasmarkt. Naast een aantal technische maatregelen en wetsaanpassingen moet daar de infrastructuur flink voor worden verbeterd, vooral voor de import van vloeibaar gas.