Vijf politieke kopstukken spreken zich uit: welke keuzes maken zij voor jóuw portemonnee?

De prijzen in de supermarkt rijzen de pan uit en dat is al langer zo. Reden voor Kassa om boodschappen te gaan doen met de kopstukken van de vijf grootste partijen in de peilingen. Behalve de PVV dan, want die wil nooit meedoen. De vraag aan hen is: wat gaan jullie doen om het leven weer wat meer betaalbaar te maken? Wat is jullie verkiezingsboodschap?

Frans Timmermans (GroenLinks-Pvda), Hanneke Steen (CDA), Rob Jetten (D66), Vincent Karremans (VVD) en Joost Eerdmans (JA21) presenteren in Kassa hun plannen voor Nederland. De volledige tekst gaat verder onder de video.

Over anderhalve week gaan we stemmen. En omdat we het over veel niet eens zijn, valt er écht wat te kiezen. Maar over een ding zijn we het bijna allemaal wel eens: de boodschappen worden steeds duurder. En dat dit niet alleen maar inbeelding is, maar ook feitelijk klopt, blijkt maar weer eens uit de laatste cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek. De prijzen van voedingsmiddelen stegen in september met 3.7 procent ten opzichte van dezelfde maand vorig jaar.

Nederland is al veel langer het land in West-Europa waar de prijzen op jaarbasis het sterkst gestegen zijn. Ook de Europese Centrale Bank (ECB) maakt zich zorgen over deze voedselinflatie in Nederland, schreef het Financieel Dagblad naar aanleiding van de nieuwste CBS-cijfers.

En voor de Autoriteit Consument en Markt (ACM) is het zelfs reden om een onderzoek te doen naar de prijsverschillen met onder meer België en Duitsland. Datzelfde potje appelmoes of pindakaas dat net over de grens de helft goedkoper is. Bij het onderzoek - waarvan de uitkomsten in de zomer van 2026 worden verwacht - wordt vooral gecontroleerd of de voedselproducenten en supermarkten niet te veel winst maken over de rug van de consument. Want dat is het gevoel bij veel Nederlanders.

En dat sentiment gebruiken de politieke partijen nu ook in verkiezingstijd. Ze roepen allemaal in koor, van GroenLinks-PvdA tot JA21, dat de verschillen met het buitenland moeten worden aangepakt. Ook VVD’er Vincent Karremans, demissionair minister van Economische Zaken, als liberaal normaal niet van meer regels, vindt dat hier moet worden ingegrepen als blijkt dat Nederlandse consumenten te veel worden benadeeld. GroenLinks-PvdA leider Frans Timmermans noemt een voorstel van partijgenoot Jesse Klaver waarin het mogelijk wordt voor Nederlandse supermarkten om goedkoper in het buitenland in te kopen waardoor de prijzen kunnen dalen. Ook D66 denkt in die richting.

Een verklaring waarom de boodschappen in Nederland relatief duurder zijn is de hogere btw. Verschillende partijen zijn daarom voor het verlagen van de btw, opvallend genoeg ook het conservatief-rechtse JA21. Deskundigen wijzen erop dat dit wel een relatief dure maatregel is die iedereen, ook de mensen die het zich makkelijk kunnen veroorloven, bevoordeelt.

Als je de mensen die moeite hebben om rond te komen gericht wil helpen, is deze maatregel die veel geld kost, niet de meest effectieve. Maar het lijkt een sympathiek voorstel. Opvallend genoeg gaat het CDA tegen de stroom in door de btw op producten juist een heel klein beetje verhogen (0,09 procent). Daarmee worden de boodschappen juist iets duurder in plaats van goedkoper, zij het beperkt: 4 cent op een boodschappenkar van 50 euro, aldus de partij. Het is onderdeel van het eerlijke verhaal, zegt Hanneke Steen, de nummer 2 van de CDA-lijst.

Het CDA wil meer investeren in de toekomst en vraagt hiermee ook van iedereen een ‘vrijheidsbijdrage’ om de sterk verhoogde defensie-uitgaven te kunnen bekostigen. Een andere bijdrage daaraan wordt bekostigd uit een verhoging van de zorgkosten. Het CDA wil de geplande halvering van het eigen risico (nu 385 euro) terugdraaien en het bedrag zelfs verhogen naar 440 euro. Net als de VVD. Deze partij (en in mindere mate ook het CDA) en ook JA21 en D66 willen het basispakket ‘bevriezen’, wat neerkomt op een rem op nieuwe behandelingen en medicijnen.

Het Centraal Planbureau (CPB) is kritisch op die plannen en waarschuwt ervoor dat nieuwe behandelingen tegen bijvoorbeeld kanker als dat doorgaat alleen toegankelijk zijn voor de mensen die dat kunnen betalen. De betrokken partijen hebben in een reactie daarop gesteld dat bevriezen voor hen betekent dat nieuwe behandelingen of medicijnen nog wel kunnen worden toegelaten, maar alleen als er ruimte wordt vrijgemaakt door andere medicijnen of behandelingen niet langer te vergoeden.

GroenLinks-PvdA wil als enige van deze vijf partijen vasthouden aan de halvering van het eigen risico en daarnaast ook een verlaging van de premies. Dat gaat de overheid dus heel veel meer geld kosten terwijl de zorgkosten al richting de 150 miljard euro per jaar gaan.

Vrijwel alle partijen willen van het ingewikkelde toeslagenstelsel af. Maar dat horen we al jaren. Want ook het stoppen daarmee gaat niet zomaar. Sociale minima zijn nu soms voor de helft afhankelijk van toeslagen voor huur- en zorgkosten. Hoe ondersteun je die mensen als die toeslagen verdwijnen? JA21 wil het vervangen door een inkomensonafhankelijke toelage, maar dan blijft het een aparte subsidie. Volgens het Nibud en veel economen is de sleutel: verhoog het inkomen van de minima tot een niveau dat ze geen toeslagen meer nodig hebben. GroenLinks-PvdA en D66 zijn om die redenen voor het verhogen van het minimumloon, maar CDA, VVD en JA21 zijn daar niet voor en stellen dat die hogere lonen door winkeliers ook weer doorberekend kunnen worden. Verschillende partijen zoals de VVD en D66 zijn wel voor verlaging van de energiebelasting zodat een verwachte kostenstijging kan worden beperkt.

Bij alle partijen, verwacht het Centraal Planbureau (CPB), neemt de gemiddelde koopkracht iets toe (0,6 procent). Maar bij welke inkomensgroepen het meest, dat verschilt van partij tot partij. Bij GroenLinks-PvdA neemt de koopkracht het meest toe bij vooral de laagste en middeninkomens. Bij D66 profiteren vooral de middeninkomens, Bij JA21 op korte termijn vooral de laagste én hoogste inkomensgroepen. Bij CDA en VVD is de koopkrachtontwikkeling overal ongeveer gelijk, behalve bij de laagste inkomensgroep (VVD iets minder) en de hoogste (CDA iets meer).

Hoeveel gaat de koopkracht bij de vijf partijen bij een doorsnee inkomen omhoog? We gaan ervan uit dat het komende kabinet de rit uitzit tot 2030. Econoom Tijmen de Vos vertaalde CBS-percentages in harde euro’s. Zoveel gaat een doorsnee inkomen er in het jaar 2030 op vooruit - zie de cijfers hieronder:

Wie de door het CPB doorgerekende verkiezingsprogramma’s en de effecten daarvan nog eens rustig wil doornemen, kan hier kijken: Keuzes in Kaart (pdf).