Stemadvies op basis van AI-bots? "Veel fouten en vertekende of verouderde informatie"

De verkiezingen komen eraan en op 29 oktober gaat Nederland naar de stembus. Steeds meer Nederlanders zoeken digitale hulp om een keuze te maken. Chatbots zoals ChatGPT, CoPilot en Gemini bieden informatie over partijen, beleid en thema’s, maar hoe betrouwbaar zijn deze adviezen eigenlijk?

Volgens Sanne Kruikemeier, hoogleraar Digitale Media & Samenleving aan Wageningen Universiteit, is voorzichtigheid geboden. "AI-bots zijn taalmodellen. Ze zijn niet neutraal en zijn niet gemaakt om advies te geven. De chatbots verwerken enorme hoeveelheden informatie en meningen, maar je weet nooit precies welke bronnen erachter zitten. Daardoor kunnen antwoorden gekleurd of onvolledig zijn."

Tien procent van de Nederlanders gebruikt AI-chatbots voor politieke informatie of stemadvies, blijkt uit een onderzoek van de Wageningen Universiteit en de Universiteit van Amsterdam waar Sanne Kruikemeier aan meewerkt.

Bekijk de reportage hieronder. Dit artikel loopt verder na onderstaande video.

AI-bots verwerken informatie van het internet, nieuwsartikelen en eerdere gesprekken om vragen te beantwoorden. Ze combineren feiten, meningen en patronen uit data, maar kunnen zelf niet bepalen wat betrouwbaar is. Dat kan leiden tot zogenoemde hallucinaties: antwoorden die overtuigend klinken, maar onjuist zijn.

Vaak baseren AI-bots zich op verouderde bronnen, waardoor hun adviezen incompleet of achterhaald kunnen zijn. Politicoloog Rick van Well testte voor Kassa AI-bots met vragen van kiezers over stemkeuze. De antwoorden bevatten soms fouten, waren vaak beperkt of simplistisch en waren vaak niet up-to-date.

Op de vraag "Op wie zou ik moeten stemmen voor de Nederlandse verkiezingen als we de zorg voorop hebben staan?" gaf de bot bijvoorbeeld onder meer de PvdA als advies, terwijl die partij ruim twee jaar geleden al is samengegaan met GroenLinks. "Het lijkt erop dat de chatbot zich hier baseert op oude informatie", concludeert Van Well.

Wanneer chatbots om stemadvies worden gevraagd, geven ze niet altijd meteen één duidelijk antwoord. Wanneer er doorgevraagd wordt, komt er vaak wél een concrete partij, zelfs als de oorspronkelijke vraag vaag of onduidelijk is. Dat komt doordat chatbots zijn ontworpen om altijd een antwoord te genereren, ongeacht hoe compleet of helder de input is.

Daarnaast kan dezelfde vraag bij verschillende gebruikers tot verschillende antwoorden leiden. Dit hangt samen met verschillen in context, eerdere interacties, het algoritme en de manier waarop de bot de vraag interpreteert.

Onderzoek van de Autoriteit Persoonsgegevens laat zien dat chatbots vaak een beperkte focus hebben op politieke partijen. In ruim 56 procent van de gevallen wordt de PVV of GroenLinks-PvdA genoemd, terwijl andere partijen zoals BBB, CDA, SGP of DENK veel minder vaak naar voren komen.

Partijen kunnen actief proberen te sturen wat AI-bots over hen zeggen. Dit doen ze door webpagina’s slim in te delen zodat ze makkelijk leesbaar zijn voor AI of door te proberen om op specifieke social media, Reddit en LinkedIn, extra aanwezig te zijn.

Dit betekent niet dat de bots automatisch bevooroordeeld zijn, maar het kan wel invloed hebben op hoe vaak een partij wordt genoemd en op welke manier. Al jaren gebruiken partijen vergelijkbare trucs ook om beter vindbaar te zijn op Google.

De meeste partijen, zoals de VVD, SP, SGP, ChristenUnie, Partij voor de Dieren, Forum voor Democratie en PVV, hebben niet gereageerd op de vraag van Kassa of ze extra moeite doen om goed vindbaar te zijn voor AI-chatbots.

JA21 laat weten niet te willen reageren. Volt, D66 en BBB zeggen geen extra inspanningen te leveren, GL-PvdA stelt alleen de website openbaar te hebben gemaakt voor chatbots en het CDA is de enige partij die aangeeft de structuur en schrijfstijl van webpagina’s aan te passen om beter vindbaar te zijn.

Campagnestrateeg Marjolein Kampschreur legt uit: "Voor partijen is het belangrijk om overal zo aanwezig mogelijk te zijn, ook op AI-chatbots. Maar het is wel belangrijk om als kiezer dit te weten: "AI-antwoorden zijn niet volledig neutraal en daarnaast kunnen partijen proberen te beïnvloeden hoe zij worden weergegeven."

Wie een weloverwogen keuze wil maken, kan beter gebruik maken van tools zoals Kieskompas of StemWijzer. Deze geven geen direct stemadvies, maar laten zien waar partijen staan ten opzichte van elkaar op verschillende thema’s. Het grote verschil met AI-bots: transparantie. De bron van de informatie is duidelijk, en de gebruiker kan zelf de resultaten interpreteren.

Daarnaast raden experts aan om meerdere bronnen te raadplegen, kritisch te blijven op politieke informatie en vooral geen enkele tool blindelings te vertrouwen. Volg bijvoorbeeld een verkiezingsdebat of lees de partijprogramma’s. Zo behoud je zelf de controle over je stemkeuze en voorkom je dat onnauwkeurige of gekleurde adviezen je beslissing beïnvloeden.